WN007.Ayyaanota fi Kabaja Ayyaanaota Gurguddoo :Akka Mana Kiristaanaa Ortodoksii Tawaahidootti

  

“Guyyaan Waaqayyo dhaabe isa kana,koottaa isatti ni gammadnaa, itti gammaduu keenyas ni dhageessifnaa.”(Macaafa Faarfannaa 118:24)

Maqaa Abbaa kan Ilmaa kan Hafuura Qulqulluu Waaqa Tokkootiin!

Ayyaanni guyyaa gammachuu, kabajaa, galataa, yaadannoo, guyyaa yeroo kaan irraa haala adda ta’een dabarsinuu dha. Guyyaan ayyaana, guyyaa gammachuu guyyaa kabajaa guyyaa  boqonnaa, guyyaa yaadannootis.Ayyaanonni hojiiwwan hafuuraatin, sooman, sagadaan, kabajamanis jiru. Jireenya bara baraa caalatti kan  itti yaadnuu fi itti yaadannuu dha. Kakuu moofa irraa eegalee Israa’eloonni ayyana gara garaa kabajaa akka turan barreeffamootni kitaaba qulqulluu Keessatti argaman dhugaa bahu.

Ayyaana kabajuun kan eegalames fedhii Waaqayyootiin akka ta’e Seera Uumamaa irraa ni hubanna.Waaqayyo guyyaa torbaffaa (sanbataa) hojii isaa hunda irraa booqate (Uma 2:1). Guyyaawwan jiran keessaa guyyaa adda ta’an ayyaanaa godhanii kabajuunis yeruma sana eegale. Kanaaf ayyaana kan eegale Waaqayyoo jechuu dha. Haala kanaan kakuu moofaa Keessatti ayyaanni jalqabaa guyyaa sanbataa xinnaa ture. Abboommii Muuseef kennaame irrattis guyyaa sanbata yaadadhu kan jedhame isuma. Dabalataanis kakuu moofaa Keessatti Yihudoonni ayyaana Fasikaa, Seewiit, Metsellet, guyyaa Malakataa, guyyaa haaromsa mana qulqullummaa, ayyaana Furiim fi ayyaanota biros kabajaa turan,kabajuu irrattis argamu. Yihuudonni ayyaana kan kabajan: Hojii foonii hojjechuu dhiisuudhaan ( Lew 23:3), aarsaa dhiheessuun (Lakk 28:9), gara mana qulqullummaa dhaquudhaan  fi kan kana fakkaataniini.

Kakuu Haaraa keessattis gooftaa Iyyasuus ayyaanota gara garaa kabajuuf gara Iyyeruusaaleem ba’aa akka ture barraa’ee jira. Fakkeenyaaf ayyaana Faasikaa kabajuuf  maatii isaa  wajjiin gara Iyyeruusaleem dhaqee achumatti akka hafe ibsameera(Luq 2:41).Wangeela Yohannis 2:13 irrattis gooftaan gara Iyyeruusaleem akka dhaqe ni ibsa.

Barreeffama kana Keessatti dhimmuma kana baay’ee gabaabsuudhaan, ayyaanota gurguddoo fi qannoonaa mana kiristaanaa Ortodoksiitiin akka kabajaman murtaa’an irratti xiyyeeffannoo goona. Isaanis sanbattan lamaan, ayyaana gooftaa Iyyasuus, ayyaana haadha keenyaa dubroo Maariyaamii fi ayyaana ergamaa Qulqulluu Mikaa’elaati.

Ayyaanota kana irraa kan hafan garuu qannoonaadhaan (seera dhoowwaa, ajaja, abboommii abbootaan) kan tumaman osoo hin taane, namni akkuma naannoo itti jiratuuttii fi fedhuma isaatiin fi araarsumma fi suga qulqulluu sana irraa argachuuf kabaja, yookaan immoo maqaa qulqulluu bataskaana itti tajaajilamuun  naannoo isaaatti argamuun kan kabajatuudha. Lakkoofsi ayyaanota akkanaas baay’edha. Akka ayyanota gurguddootti fi qannoonaatti garuu hin  lakkaawwaman, hojii itti hojjeechuunis hin dhoowwamne. Isaanis ji’a Keessatti kan yaadataman fakkeenyaaf: Lidetaa, Ba’aataa, Abboo, Sillaasee, Egzi’abheer-Aab, Kidaanemihretii, Isxifaanos, Gabr’eelii, Giyoorgisii, Takle-Haimaanot, Madanalemii,Yohaannisii  fi kan biros qannoonaan kan ajajaman osoo hin taane, maqaa isaaniitiin bataskaanni moggaafamee naannuma sanatti yaadatamu(ayyaneeffatamu).

Dhimma kana dursa kennuun kan barbaachise  ilaalcha dogongoraa horodoftoonni namootni kabaja ayyaana keenya irratti qabanii fi hordoftootuma Ortodoksii baa’yee birattis  kan qannoonaa fi qannoona hin taane haaluma tokkoon kabajuun waan muldhatuufi. Namootni baay’eenis wallaalummaa irraa kan ka’e hiyyummaa nutti kan fide kana jechuudhaan quba mana bataskaanaa keenyatti qabuu erga eegalanii bubbulanii jiru. Ayyanotni hunduu, akka dirqiitti akka kabajaman godhanii mana kiristaanaa keenya maqaa xureessuu kan barbaadanis jiru, keessumattuu shakkitoonni. Dhugaan jiru garuu adda. Ayyaanota gurguddoo Kiritsaanni Ortodoksii tokko dirqiitti kabajuu qabu kana mata duree afur jalatti qoodnee akka armaan gadiitti dhiheessinee jirra.

I.                  Sanbattan Lamaanii

“Warra sanbattan koo osoo hin xureessin eegan, kakuu koottis jabaatan hunduma immoo, ani gara tulluu koo isa qulqullaa’aatti ol nan baasa,mana kadhaa isa kan koo keessattis isaan nan gammachiisa” (Isa 56:6)

Sanbata guddaa fi sanbata xinnaan torban torbaniin kan yaadaman yoo ta’u Itoophiyaa dabalaatee biyyoota addunyaa hedduu keessattis mootummaadhaafis guyyaa ayyaanaati. Guyyoota lamaan kana midhaan irraa  soomuunis sagaduunis  dhoorkadha. Sanbata xinnaan sooman yaadatamtu waggaa Keessatti sanbata xinnaa jala bultii ayyaana du’aa ka’uu gooftaa Iyyasuus duratti argamtu qofa dha.

Haa ta’u malee sanbata guddaan sanbata Kiristaanaa waan taateef  guyyaa itti bataskaana dhaqnu,Wangeela dhageenyu, guyyaa gooftaa Iyyasuus gadaamessa haadha isaa keessa bule, itti dhalate,  guyyaa itti cuuphamee fi du’aa ka’e waan taateef adda fi kabaja guddaa qabdi. Hojii dadhabsiisoos yookaan hojii foonii itti hin hojjenu, hojii hafuuraatu itti raawwatama.Wangeela keessattis duuka bu’ootni,

“Sanbatni erga darbee jalqaba torbaniitti barii (gaafa sanbata guddaa,Maariyaan isheen magdalaa fi maariyaam isheen kaan awwalicha ilaaluu dhaqan”(Mat 28:1).kan jedhu sanbata guddaa ibsa.

Deebisees  Phaawuloos “Sanbata guddaa torbee dhumaa tokkoon tokkoon keessan hamma wal qixxaateef buusee walitti haa qabu” jedha (1Qor 16:2).Sanbata Kiristanaas kabajuun kan jalqabame mana hadha Maarqoos ayyaana Pharaqlixoos booda akka ta’e abbootni Ortodoksii ni ibsu.Hayyootni yaa’ii Niiqiyaa irratti  seera tuman( 318) akkas jedhan

“Guyyaa sanbata guddaa ganamaa barraaqaan ka’i gara bataskaanaa deemi,yeroo deemtuus laphee kee olii fi gadi hin raasiin sa’aatii qiddaasee ishee qulqulleettiis,dhukkubbii, du’a, du’aa ka’uu gooftaas yaadadhuutii sodaadhaan dhaabadhu.” (Amantaa Abbootaa kan 318, Boq. 20:22) .

Guyyaa kana qotuun, bocuun, haamuun, facaasuun, daldaluun,dhaddacha irra ooluun,dhoowwadha.Bataskaana dhaquun sagalee Waaqaa dhagahuun ,Waaqa kadhachuunis hordofaa amantaa Ortodoksii tokkoof dirqiidha.kan hidhame hiiksisuu kan dhukkubsatee gaafachuu,kadhachuufiis ,gargaarun  barbaachisaa dha. Sanabta xinnaan garuu hojiiwwan hafuuraa akkasumas hojiiwwan hafuura hin taane kan  sasalphaa ta’an itti ni hojjetema. Fakkeenyaaf  gabaa bahuu ,bituu gurguruu,dallaa cimsuu,maasii keessaa aramaa baasuun hin  dhoowwamne. Sababni isaas kiristaanni sanbata yoo kabaju akka Yihudoonni kabajanitti akka hin kabajne yaa’ii Loodoqiyaa irratti dhoowwamee jira waan ta’eefi.

“Sanbatatu namaaf umame malee namni sanbataaf hin uumamne egaa ilmi namaa sanbata irrtti iyyuu goofta dha” (Mar 2:27)

akkuma jedhe fayyisaan keenya Iyyasuus Kiristoos  namni gooftaa sanbataati. Kanaaf namni beela’e guyyaa sanbata kanas ta’u midhaan daakame mana yoo hin qabaatne, guyyuma sanaaf daakkate nyaachu, kan ittiin bilcheeffatus yoo dhabe, muka guuree guyyuma sanatti nyaachuun cubbuu hin qabu,ilmi namaa kabajamaa dha waan ta’eef, sanbata diiguus miti, kunis kabaja ilmi namaa sanbata irrati qabu akka ibsu agarsiisa. Kanaaf lubootnis waan kana irratti hordoftoota irratti ba’aa adda ta’e fe’anii namni kiristaanummaa akka hin nuffine of eeggannoo gochuu akka qaban abbootni ni ibsu.

II. Ayyaana Gooftaa Iyyasuus Kiristoos

Dinqiiwwan gurguddoo, Adeemsa fayyisuu fi nama ta’uu gooftaa Iyyasuus kan sirritti ibsanii fi waggaa guutuu nu yaadachiisanii dha. Ayyaana kana manni Kiristaana Ortodoksii Tawaahidoo yeroo hunda osoo wal irraa hin citin waan kabajjuuf, barreeffamoota Wangeela Keessatti argaman gochaan agarsiifti. Waggaa Keessatti Ayyaannii gooftaa Iyyasuus gurguddoo kan jedhaman lakkoofsan sagal yoo ta’an, ayyaanota xixinoonis immoo sagal akka ta’an manni kirtaana Ortodoksii ni barsifti.Ayyaanota gurguddoo gooftaa Iyyasus gurguddoo Saglan akka arman gadiitti dhiheessinee jirra.

1. Guyyaa  gooftaan Foon Uffachuun gadaamessa Maariyaamii keessa bule: Kun guyyaa dhiira malee dubroo Maariyaamiin Hafuura Qulqulluun ulfoofte argamte, guyyaa  gooftaa Iyyasuus ulfa guyyaa jalqabaa ta’ee gadaamessa haadha isaa dubroo Maariyaamii keessa bule dha. Bitootessa 29 manni kirstaanaa Ortodoksii ni kabajji, ni ayyaaneffatti. Kunis akkuma ergamaan Gabr’eeliin ni ulfoofta, ilmas ni deessa jedheen battalluma jecha ergamaa booda kan ta’e dha. (Luq 1:31).

2. Guyyaa Dhaloota Iyyasuus Kiristoos (Gannaa): Kunis gooftaa Iyyasuus  Beeteliheem kutaa biyya Yihudaa keessaatii  iddoo bultii looniitti dhalate dha .(Luq 2:7;Mat 2:6) .Yeroo mara  Muddee 29 kabajama. Jabana Yohannis immoo Muddee 28 kabajama. Beetelehimeetti dhalachuu gooftaa ilaalchisee caaffatni:

“Ati yaa Beeteliheem ishee biyya Yihudaa keessaa,ati mandaroota Yihudaa hunduma irra hin xinnaattu,si keessa kan mo’u tokko,saba koo Israa’eliin kan bulchu ni ba’a”  kan jedhus ni raawwatame (Mik 5:2,Mat :6).

Guyyaa kana ergamootni Waaqayyoos

“Hooqubaan Waaqayyoof samii gubbaatti,nagaaniis namoota Waaqayyo itti gammadanuuf lafa irratti “ jedhanii galateeffatan.Tiksoonnis akkasuma  faarfatan(Luq 2:13)

Ogeeyyiin urjii lakkaa’an immoo ba’a biftuutii dhufanii ni sagadaniif, saanduqa isaanii bananiis harka fuudha, warqee ixaanaa fi qumbii kennaniif (Mat 2:11) Gooftaa Iyyasuus mooraa loonii Keessatti dhalachuun isaa gadi of qabuuf, isinis lafa kana irra yoo jiraattan gadi of qabaa jechuu barbaadeti. Yeroo inni dhalatutti wanta ergamootan ta’e kan tiksoonnis godhan, haatii isaa Maariyaamiin dubbii kana garaatti qabatte, itti yaaddi turte (Luq 2:19).

3. Ayyaana Cuuphaa: Ayyaannii cuuphaa, keessaattu haala adda ta’een mana kiristaanaa keenyatti kan kabajamu, guyyaa gooftaan Iyyasuus Kiristoos laga Yordanositti harka Yohannistti cuuphame yaadachuu fi.Yeroo gooftaa Iyyasuus cuuphamus

“Samiin banamee Hafuurri qulqulluun bifa guuggeetiin muldhatee irra bu’e,sagaleenis samii irraa akka dubbate,ati ilma koo isa jaalatamaa dha, gamachuun koos sitti ni raawwatama”  kan jedhu ni dhagahame(Luq 3:21).Gooftaan waggaa 30 tti(Luq 2:23)  cuuphame.(Mat 3:17)

Gooftaa fi fayyisaan keenya Iyyasuus Kiristoos raajiiwwan himamaa turan raawwachuuf, nuuf fakkeenya ta’uuf, bishaan eebbisuuf akkasuma cuuphaaf humna ta’uuf Yordaanositti cuuphame. Iyyasuus Kiristoos harka Yohaannisitti cuuphamuuf Galiilaadhaa gara Yoordaanositti dhufuu isaa agarsiisuuf guyyaa ayyaana cuuphaa kana taabotni teessoo isaanirraa ka’anii lafa bishaan jiru bulu (Mat3:13). Ayyaannii cuuphaas yeroo hunda kan kabajamu Amajjii 11.Ayyaannii cuuphaa kun guyyaa Roobii ykn guyyaa Jimaataa irra yoo oole hin soomamu. Kunis kabaja gooftaa fi ayyanichi kabajni isaa hammam guddaa akka ta’e ibsuu fi.

4. Ayyaana Buhee (Dabra-Taabor): Ayyaannii kun Hagayya 13 yeroo mara kan kabajamu yoo ta’u sababni isaas gooftaa Iyyasuus gaara Taabor irratti duuka bu’oota keessaa Pheexros,Yaaqoobii fi Yohaannis akkasumas abboota kakuu moofa keessa turan kan yeroo sanatti du’aan addunya irraa booqate Muusee fi kan lafa kana irraa fooniin fudhatame Eeliyaas kaasuudhaan wajjin haasa’e. Waaqummaa isaas itti ibse dha. Gaara Taabor irratti qulqulloota kanaaf bifa ulfina isaatiin itti muldhate, fuulli isaas akka biiftuu ife, uffatni isaas akka cabbii addaate balaqqise. Tasa duumessis ni haaguuge, sagaleenis samii irraa ni dhagahame

“kun ilma koo isa ani jaaladhu,gammachuun koos isatti ni raawwatama,isa dhagahaa” (Mat 17:5)kan jedhu ni dhagahame iftis ni ta’e. Guyyaa kana gooftaa Iyyasuus Waaqummaa isaa ni ibse.

Akka manni Ortodoksii Tawaahidoo hiiktee barsiiftuttii, yeroo ifti ta’u dukkaanaa’uun isaa waan hin baramneef tiksoonni naannoo sana manatti galuu turan, yeroo kana warri isaanii ijoolleen keenya maal ta’an jedhanii daabboo tolchaniifii harkatti fudhatanii barbaada dhaqan,dhaqnaanis ijoollee isaanii nagaan argatan kan jedhu dha. Haaluma kanaan akka aadaatti guyyaa buhee ijoolledhaaf bixxilleen ni tolfama, bixxilletu nyaatama,sagalee dhagahame sana ibsuuf immoo ijoolleen qancee dhukaasu.

5. Ayyaana Hosaa’inaa: Hosaa’inaa jechuun qoricha jechuudha.

Iyyasuus harree fi ilmoo harree irra taa’ee gara Iyyeruusalemitti ulfinaan seene. Yeoo sana namootni  uffata ofii kuun immoo dame baala qabu lafa irra fifirsanii afaniif(zanbaabaa). Guyyaa kana gooftaa Iyyasuus gara mana qulqullummaa seenuudhaan namoota mana qulqullummaa Keessatti calla geggeeddaranii fi taa’umsa warra gugee gurguranii gadi gagagalche,

“Manni koo mana kadhataa ti jedhamee ni waammama, isin garuu mana hattuu isa godhattan isaanin jedhe. (Matat 21:13)

Ijoollen mana qulqullummaa keessa turanis sagalee isaanii ol fuudhanii “Hosaa’inaa ilma Daawitiif” jedhan. Mucoolii fi daa’imman akka si galateeffatan goote jedhamee kan bara’es ni raawwate(Far 8:2).Guyyaa kana namootnis akkuma faarsaa Daawitiin ni himame, “Hosaa’inaa ilma Daawitiif, inni maqaa Waaqayyoo gooftatiin dhufu galateeffamaa dha.hosaa’inaa ol waaqa gubbaatti” (Mat 21:9 akkasumas Far 118:26).  Kanaaf ayyaanni kun yoo kabajamu, baala muka zanbaaba mataatti godhatu, addatti hidhatu qubaarrati kaawwatu. Fafarafannan gara garaas itti dhagahama. Guyyaa kana torban ‘Himamaatii’  keessa nama du’e lubootaan hiikuun waan hin jirreef kadhaan torban sanaas guyyuma kanatti raawwata.

6. Guyyaa gooftaa Iyyasuus itti fannifame: Ayyaannii kun sagadaa fi kadhannaa guddaadhaan kan kabajamuu gooftaa Iyyasuus ilma namaatiif jedhee guyyaa fannoo irra oole yaadchuu fi guyyaa inni fannoo irratti lubbuu isaa jaalala dhala namaatiif jedhee dabarsee itti kenne waan ta’eef, haala guddaadhaan kabajama.Guyyaa gooftaan addunyaadhaaf aarsaa of godhee itti of qopheesse yaadachuuf kabajama.

Guyyaa kana guyyaa guutuu sa’aatii sa’aatiidhaan ni sagadama,dubbisniwwan dhagahamanis gadadoo rakkina, fi dadhabbii  gooftaa kan ibsan, dadhabbii fi reebamuu  isaa kan ibsani, dhiigni nuuf dhangala’uu isaa kan ibsaanii fi kan biros ni jiru.Kan kabajamus yeroo mara guyyaa Jimaataati. Dhuma irrattis hordoftoonni amantichaa cubbuu torban sana keessa hojjetan lubatti ni himatu.Lubootnis baala ejersaatiin dugda ni rukutu, akka sagadanis ni ajaju.kunis fakkeenya abboommii fi ajajamuu ti.

7. Ayyaana Du’aa ka’uu Goofta Iyyasuus: Ayyaanni kunis gooftaa Iyyasuus erga awwaalamee booda, awwaala naaf banaa kafanii naaf hiikaa osoo hin jedhin  du’a moo’atee ni ka’e, ilkee du’aas ni cabse. Du’a jalaa walaba nu baase waan ta’eef gammachuu guddaadhaan kabajama. “Homtuu lubbuu koo na duraa hin fudhatu anumatu ofii kootiin kenna malee” akkuma jedhe(Yoh 10:17). Ayyannii du’aa ka’uu gooftaa Iyyasuus Kiristaanota hundaaf akka guyyaa walabummaa fi injifannootti fudhamatma. Nagaa  walgaaffiin torban kana keessaas ‘Kiristoos du’aa k’e’, kan jedhu yoo t’u namootni deebisanis “Eeyyen dhugumaan ka’e” jedhanii deebisu.

Guyyaa kana soomnis ni hiikkata.Guyya kanarraa hanga guyyaa 50 ffaa soomni wayiituu guyyaa Roobii fi Jimaatas dabalatee hin jiru.Sagaduunis dhoowwadha, guyyoota gammachuu waan ta’aniif. Namootnis gammachuun waliin dabarsu malee kophaa nyaachun dhorkadha .Qiddaaseen halkan sa’aatii 6 eegalee sa’aatii 9 itti raawwatama.Gooftaan halkan qixxee sa’aatii 6 tti du’aa ka’e waan ta’eef.

8. Ayyaana ol fudhatamuu (ol ba’uu): Kun immoo gooftaa Iyyasuus guyyaa 40 booda bakka mootummaa isaatti akka fudhatame kan ibsu dha.Gara Abbaa isaatti ol fudhatame. Erga du’aa ka’ee booda hanga guyyaa 40 kana keessattis duuka buutota isaa barsiisa ture.kitaaba irrattis

“Dubbii kana dubbates otuma isaan ilaalanuu gara Waaqatti ol fudhatame, duumessi isa simate ija isaanii duras ni dhoksee” (Hojii duuka bu’ootaa 1:9)

Akkuma Isxiifaanos  “kunoo ani bantiiwwan waaqaa banamanii ilmi namaas gara mirga Waaqayyoo dhaabate nan arga” jedhe (Hojii duuka bu’ootaa 7:57) gara abbaa isaatti ol fudhatame. Guyaan kun kan kabajamu ayyana du’aa ka’uu gooftaa irraa guyyaa 40 irratti yoo ta’u yeroo mara guyyaa kamisaa irra oola. Ayaanni kun halkan guutuu kadhaadhan yaadatama, hordoftoota amantaa biratti garuu itti qophiin mana keessaa bay’ee hin muldhatu.

9. Ayyaana Pharaqlixoos: Pheenxeqostee jedhames beekkama. Guyyaa shantammaffaa jechuu dha afaan Giriikitiin. Guyyaan Kun guyyaa Hafuurri qulqulluun itti bu’e dha, duuka bu’ootni isaas kan jabina itti argataniidha, Afaan addunyaa heddus itti dubbatani dha. Pharaqlixoos jechuun immo cinaa kan dhaabatu, kan jajjabeessu, kan nama gargaaru jechaa dha, kitaaba Qulqulluu irrattis akanatti barraa’e

“Dingata huursan Waaqa irra akka bubbee bubbisutti dhagahamee, manicha isaan kessa jiranis guute” jedhameera.

Guyyaan kun guyyaa dhaloota mana kirsitaana ti jedhuun abbootni. Lallaba Pheexroos dhagahanii namootni kuma sadi guyyaa sanatti cuuphamaniiru (Hojii duuka bu’ootaa 2:14)

Egaa kuniin ayyanota gurguddoo akka kabajnuuf abboomame malee ayyaanonni xixinnoon biros ni jiru. Dabalataanis ji’a ji’aan guyyaa 29 ffaa dhaloota gooftaa Iyyasuus yaadachuudhaan akka kabajamu abbootni qannoonaadhaan abboomanii jiru. Ayyaanota gooftaa  keessa biyya keenyaatti haala guddadhaan kan kabajamu  ayyana Masqalaati. Ummata Oromoo birattis “Masqala mootii ayyaanaa”  jedhama. Waa’ee ayaana masqalaa naannoo ayyanichaatti mata duree guutuudhaan fannoon wal qabsiifne dhiheessina.

III.Ayyaana Dubro Maariyaamii

Ayyaanni dubroo Maariyaamii waluma galatti baay’inaan 33 ta’us guyyaan kun hundi akka qannoonaatti kabajama jechuu miti. Akka qannoonaatti ayyanni dubroo maariyaamii ji’a ji’aan osoo addaan hin citin guyyaa 21 irratti ni yaadatama. Haa ta’u malee ayyaanota waggaa gurgoddoo kan ta’an shantu jira .Isheenis namni yoo danda’e ayyana 33 akka yaadatu,yoo sanas kabajuu dadhabe immoo ayyaanota shanan akka kabajuuf  kitaaba Dinqii Maariyaamii irratti  barreeffameera. Isaanis

1. Guyyaa Dhaloota ishee:( Caamsaa 1.) Warri dhihaa garuu fulbaana 8 kabaju.

Kun immoo guyyaa giiftiin keenya dubroo Maariyaamiin haadha ishee Haannaa fi abba ishee Iyyaaqeem irraa gaara Libanonitti dhalattedha. Dinqii isheen gadaamessa Haannaa keessa yemmuu jirtutti gootuu irraa kan ka’e Yihudoonni itti hinaafanii akka manatti hin dhalanne godhan, haati ishees bosona gaara Libaanos Keessatti deesse.Solomoonis akkana jedhee faarfate,

“Yaa kaadhimaa koo libaanonii ka’ii na bira koottu,libaanonii ka’ii na bira ga’i,roggee tulluu Amaanaa irraa,roggee tulluu Siinaarii fii Heermoon irraa, iddoo boolli leencotaa jiru, tulloota qeerransaa irraas gadi bu’i” (Macaafa weedduu weedduu caalu 4:8)

Isaayyaasis “Hidda Iseey keessaa latiin ni ba’ee ija ni godhata, hafuurri Waaqayyoo isa irra ni buufata, innis hafuura ogummaatii fi hafuura ogummaati, akkuma galaanni bishaanin guutu, lafti beekumsa waaayyootin ni guuta” (Isa 11:1).

2. Ba’aataa : Guyyaa gara mana qulqullumaa itti galte dha. Muddee 3 kabajama.

3. Guyyaa Waadaa dhiifamaa itti fudhatte: Haatii gooftaa Iyyasuus adda waan taateef kakuu adda ta’etu kennameef .Guyaan kun guyyaa gooftaan haadha isaatiif Geetesemaanitti argamee waada galeefidha. Kunis Guraandhala 16 yaadatama. Nama maqaa ishee yaadatuuf, yadannoo ishees godhu, araarsummaa isheetti amanau Waaqayyo dhiifama akka godhuuf waada galeefi jira.

4. Guyyaa Itti Booqatte:  Amajjii 21, waggaa 64 itti addunya kana irraa booqatte. Duuka bu’ootni foon ishee awwaaluuf yemmuu deeman Yihudoonni ‘isheenis immoo akka ilma isheetti du’aa ni kaati jedhanii hinaafanii akka hin awwaalle dhoorkan. Sana booda  foon ishee ergamootni fuudhannii karra jeennata dura teessisan. Haa ta’u malee booda foon ishii argatanii kadhaadhan deebisanii awwaalanii jiru, isheenis du’aa akkuma ilma ishee kaate jirti. Duuti ishee Amajjii,awwaallii ishee immoo Hagayya.

5. Guyyaa Du’aa ka’uumsa ishee: Guyyaa dubroo Maariyaamiin du’aa kaate dha.Hgayya 16 kabajama. Barreeffama guutuu kanaa (WN006 Mata duree sooma filchataa jedhu jala ilaalaa)

“Yaa Waaqayyo ati gara iddoo boqonnaa keetti ka’i ,taabotni kakuu inni aangoo kee muldhisus si wajjin haa dhaqu”(Far 132:8)

Ayyaannii dubroo maariyaamii kaatolikoota roomaa birattis ni kabajama.

IV.Ayyaana Ergamootaa

Akkuma dhala namaa keessaa qannoonaadhaan ayyaannii Dubroo Maariyaamii qofti akka kabajamu ta’e,ergamoota keessaayis ayyaanni qannoonaadhaan kabajamu kan Quluqulluu Mikaa’eelqofa. Innis dursaa qulqulloota hundaa waan ta’eefi, kabaja qabu ibsuufi. Kan kabajamus ji’a ji’aan guyyaa 12ffaa  irratti. Kanneen ergamoota biro garuu akka qannoonaatti kan taa’e miti, haa ta’u malee namootni akkuma naannoo isaanitti maqaa bataskaanaa isaan ittiin waamamanii Keessatti ni kabaju, keessattu yemmuu ayyana waggaa isaanii.

Guduunfaa

Akkuma kana olitti ibsine barreeffama kana Keessatti ayyanota gurguddoo qannoonaadhaan abboomaman irrati xiyyeeffanne.Kunis kiristaanni tokko wagga keessatti kan dirqiidhaan yaadachuu fi kabajuu qabu dha. kan kana irraa hafan garuu akkuma naannootti, maqaa qulqulluu sanatiin kabajama malee abboommiin miti,fedhaan kabajama jechaa dha. Kanaaf namoota ilaalcha dogongoraa qabaniif deebi gaarii ni ta’a jenne amanna. Manni Ortodoksii ayyaanotuma hunda hojii dhiisaa kabajaa hin jettu.Guyyuma ayyaana qannoonaan kabajaniituu,namni hojii geeddara malee hojii dhiisa jjechuus miti. Hinumaayyuu namootni tokko tokko,wagga guutuu ayyaana itti fakkaata, kanaaf hiyyoomne jedhu, kun garuu soba.Qulqullootni lakkoofsaan kumaatama ta’anis kan hundaatu hojii dhiisuun kabajama jechuu miti,dirqiis miti, garuu waggaa hanga waggaatti ni yaadatamu. Kanaaf ayyanota waggaa kan gooftaa Iyyasuusii fi kan haadha isaa irraa kan hafe, fi sanbattan lamaan irraa kan hafe ji’a Keessatti guyyaa sadi qofatu dabalama. Isaanis Mikaa’ela( 12), Maariyaamii (21) fi Ayyaana dhaloota gooftaa Iyyasuus (29) tti. Kan kanarraa hafe garuu qannoonaa(ajaja dhoowwaa) miti. Kanaaf namoota guyyaa 365 ayyana kabajju jedhaniif lakki akkas miti jechuun barbachisaa dha.Seerri jirus kanuma.

Ayyaanonni gammchuun, batasaana dhaquun, dhiifama gochuun, cubbuu irraa dheessun kabajamu. Ayyaanonni soomaa fi kadhan kabajamnis jiru,fakkeenyaaf guyyaa gooftaan itti fannifame kabajnu. Hojii dadhabsiisoo dhiisuun kabajamus ,faayidaan ayyaana kabajuu  baay’ee dha. Suga fi sifa irraa argachuufi, Waaqa kadhachuuf, tokkumma cimsuuf, booqachuuf gargaaru. Ajaja Waaqayyoos kan ittin eegnu dha.Hunduma keenya ayyaanota kana kabajnee kan ittiin eebbifamnu nu haa godhu.Kakaasee kan nu jalqabsiise, jalqabsiisees kan nu xumursiise, Maqaan gooftaa fi fayyisaa keenyaa Iyyasuus Kiristoos haa ulfaatu. Kadhaan Qulqullootaa nu waliin haa ta’u.Tikni ergamtoota Waaqayyoos nu bira hin dhabamin.Kan nu hirdhisne, Waaqayyo itti nuuf haa guutu.Kan jaldhates inni nuuf haa sirreessu.Ameen!

Kitaabota Wabii

1.Birhaanuu Admaas (Dn)(2002). Ayyaanota: Maal,Maaliif,Akkamitti, Afaan Amaariffatiin kan qophaa’e, Mana Maxxansa Meeggaa, Finfinnee.

2. Gorgooriyoos (Phaaphaasii) (1991). Seenaa Ortodoksii Tawaahidoo Itoophiyaa, Finfinnee

3. Mana Maxxansa Tasfaa Gabresillaasee (1982):  Amantaa Abbootaa Afaan Gi’izii fi Amariffaan kan qophaa’e, Finfinnee

4. Mana Maxxansa Tinsaa’ee ze gubaa’ee (1988). Merha-Tsidq Bahila Haimanot, Finfinne

5.Waldaa Kitaaba Qulqulluu Itoophiyaa (2000) Kitaaba Qulqulluu (81), Afaan Amaaraatiin kan Qophaa’e.

6. Waldaa kitaaba Qulqulluu Itoophiyaa (1997ALA) Macaafa Qulqulluu,kan Afaan Oromootti barreeffamee, qubee laatiiniitin barreeffame.

7. Barreeffamoota gara, garaa fi barnoota abbootaa irraa, kan guyyaa ayyaanaa, barnoota Awude-Mihretii irraa)

WN006.Sooma fi kadhaa akka Mana Kiristaanaa Ortodoksii Tawaahidootti

Maqaa Abbaa kan Ilmaa kan Hafuura Qulqulluu Waaqa Tokkootiiin.Ameen!

 “Ammuma iyyuu garaa keessan guutuudhaan, soomuudhaan, boo’ichaan, gadduudhanis, gara kootti deebi’a”(Iyu’el 2:12).

Seensa

Amantaan dubbiin  qofa kan ibsamu miti. Gochi wanuma hundatti dabalamuu qaba malee. Duuka bu’aa Yaaqob “Amantiinis akkasuma hojii gaariidhaan hin agarsiifamu yoo ta’e, inni ofii isaatii du’aa dha.”(Yaq 2:17) akkuma jedhe amantaan gocharraa adda bahe kan du’e dha. Kanaaf immoo soomni fi kadhaan iddoo guddaa kan qabanii fi kan gargar ba’uu hin dandeenyee dha. Abbootni keenya inumaayyuu soomni fi kadhaan walii obboleewwani jedhu.

Abbootni soomni kan eegalame yookaan Waaqayyo akka soomnuuf kan ilma namaa abboome duruma yemmuu nama uumee jeennata Eden keessa Addaamiin teessisee  booda  ija mukicha hamaa fi gaarii ittin beekan sana  akka hin nyaanne yoo abboomu, iccitiin isaa soomi jechuu akka ta’e  ibsa, nyaanni cubbuu hojjechuuf  bu’uura akka ta’es nu hubachiisa (Uma 2:16). Kanaaf midhaan maal rakkina qaba yoo nyaanne namoota jedhaniif iji mukicha Addaam nyaate sunis maal rakkina qaba ree jedhamee deebi’uu ka dandeessisuu dha. Haa ta’u malee Waaqayyo abbommii uumaa fi uumamaa gidduu jiru ibsuuf nama jalqabaa kan ta’e Addaamiin abboome.

Soomni madaa lubbuus gogsiti, ni fayyistis jedhu. Isaanis mi’a lolaa diina keenya hamaa jinnii kan ittiin of irraa qolannuu dha. Kadhaan immoo haasawaa hafuura nu’ii fi Waaqayyo giddutti godhamuudha, Waaqayyotti kan garaa keenyaa itti himannuu fi kan ittin galateeffannuu dha. Hojiiwwan gurguddoo kana macaafni qulqulluun  yeroo baay’ee ibsee jira. Kunis jiruu fi jireenya kiristaanaa tokkoon gochawwan addaan hin bane dha. Soomni fi kadhaan seera ittiin raawwatamanis qabu. Maaliif akka raawwataman eessatti akka raawwatanii fi eenyu fa’aan akka raawwataman adda ba’ee sirriitti ibsuun barbaachisaa dha. Egaa barreeffama kana keessaatti, gaaffiiwwan hedduu sammuu keessan keessa deddeebi’aniif deebii ni argatu, ykn soomaa fi kadhaa ilaalchisee isuma beektan sana ni cimsattu jennee amanna.Akkuma mata duree irratti ibsuuf yaalletti mata duree lamatti adda baasuudhaan tokkoon tokkon isaanii hiikaaa fi yoom fa’a raawwatamuu akka qaban gabaabsinee isiniif dhiheessinee jirra. Waaqayyo laphee ittiin hubannu nuuf haa kennu. Ameen!

Soomaa.

Hiika jecha sooma jedhu kana yoo ilaallu dimshaashumatti waa  lama of keessatti qabatee argina. Inni tokkoo sa’aatii murtaawee nyaataa fi gosa nyaata adda ta’e irraa of qusachuu of dhoowwuu dha. kunis foon keenya dadhabsiisuudhaan hawwii foon keenyaa hawwii lubbuu keenyaaf akka jilbiiffatamu gochuu jechuu dha. Gosa nyaataa yeroo soomaa hin nyaatamne immoo gosa foonii, buuphaa  fi aannanii ti.Sababni isaas Faarsaa Daawiit “Jilboonni(humni) koo sooman dadhabe, foon kootiis dhadhaa dhabuudhaan qallate”(Far 10/109:24) jechi jedhu waan jiruu fi. Kunis gosa nyaataa qaaama Kenya haala gaaridhaan ijaaranii fi dallansanii gara cubbuuti harkisan waan ta’aniif isaan nyaachuu irraa akka of qusannu hayyootni (abbootni amantaa) 318 yaa’ii sadarkaa addunyaaratti ta’etti duruma irraa  iyyuu tumanii jiru. Sa’aatii soomaan alatti immoo baatii soomaa keessa nyaatuma foonii fi aannanii ykn buuphaa hin ta’in irrayyuu sa’aatii murtaa’eeef of dhoowwuun barbaachisaa dha.

Hiikni inni biraa ammo afaaniin badaa dubbachuurraa, ijaan badaa ilaalurraa, lukaan iddoo gadhee oolurraa, guutummaa qaama keenya cubbuu irraa eegudha. Haa ta’u malee yoo soomnu akka soomuun keenya nurratti beekamu taanee coolaguu hin qabnu. Bara araaraa keessatti, gooftaa Iyyasuus Kiristoos erga lafa kana irra deddeebi’ee barsiisee, deebi’ees gara mootummaa isaatti  ol ba’e booda, manni kiristaanaa Ortodokksii Tawaahidoo ishee jalqabaa dhiiga gooftaatiin  hundeeffamtee  akkuma taate duuka bu’ootni gooftaas hoogganaa kan turan waan taateef seera soomaa duuka bu’oota irraa argatte ni qabdi. Haaluma kanaanis amantaa Ortodoksii Keessatti sooma bakka lamatti hirtee barsiisfti. Isaaniis sooma dhuunfa fi sooma labsiiti.

Sooma Dhuunfaa: yoo jennu namni tokko fedhii isaatiin osoo namni irratti hin beekiin kan soomu, gaaffii qabus yookan immoo yaada adda ta’e kan sammuu isaa keessa jiru kadhaa wajjiin kan gooftaaf dhiheessu dha. Wangeela irrattis soomni dhuunfaa kun akkasitti ibsamee jira

“Soomuu  kee abbaa kee isa wanta dhoksaatti hojjetamu hunduma arguutti malee,namoota duratti akka hin muldhanne godhi!Abbaan kee inni wanta dhoksaatti hojjetamu hundumaa argu immoo gatii siif ni kenna”(Mat6:18)

Sooma Labsii: Sooma labsii yoo jennu kan kiristaanonni hundi irratti hirmaatan kan ifatti yoom akka seenu yoom akka hiikkatus beekkamu, kan abbootni keenya tuman jechuudha. kunis yeroo tokko gamtaan kan amantaa kiristaana Ortodoksii hordofu hundi kan irratti qooda fudhataniidha. Isaanis akka amantaa ortodoksiitti lakkoofsan torba(7). Tokkoon tokkoo isaanii maaliif akka soomaman akka armaan gadiitti gabaabbatee dhihaatee jira.

1. Sooma Guddicha Goofta Iyyasuus.

Soomni Kun sooma guddicha jedhamuunis ni beekama. Sooma kana gooftaa Iyyasuus gadaamii(lafa ona)  Qorontoositti guyyaa 40 waan soomeef  isa fakkeenya godhachuudhaan maatiin Waaqayyoo ni soomu.(Mat 4:1).Kan soomamus qamni keenya akka dadhabee hammeenya hin yaadnee fi hin hojjenne, sa’aatii murtaa’eef midhaan nyaachuu fi bishaan dhuguurraa yoo ta’u, hanga baatiin soomaa sun raawwatutti foonii fi bu’aa foonii, aannani fi buuphaa nyaachuun gonkuma dhoorkadha.

Gooftaa Iyyasuus guyyaa 40 soome, nuti immoo  mana amataa Ortodoksiitti guyyaa 55 ta’ee soomama, sababni isaas maal gaaffin jedhu jiraachuu danda’a. Sababni isaa waa lama:

1. Sanbattan lamaan guyyaa 40 keessa  jiranitti  bu’aa foonii irrayi malee bishaanii fi midhaan irraa soomuun waan hin hin heeyyamaneef, sanbattan lamaan guyyaa 40 keessa jiru walitti 15 waan ta’aniif isaan kana bakka buusuuf jedhameeti.

2. Sababni inni biraa immoo sooma guyyaa 40 dura kan jiru torban jalqabaa ‘Hirqaal’ jedhamee kan itti ida’ameef seenaa fannoo Gooftaa Iyyasuusin wal qabata. Fannoon gooftaa Faarsotaan fudhatamee waan tureef mootiin Biizaantaayiin fannoo fudhatame sana deebisuuf Faarsitti waan duuleef kiristaanonni soomaan akka isa yaadataniif waan ta’eef kan ajajame yoo ta’u, torban guyyaa 40 booda jiru inni dhumaa ammoo Torban gadadoo (Himamaat) gooftaa Iyyasus irratti ga’ee ture, qabamuu isaa, olii fi gadi deddeebi’uu isaa dhumarrattis hanga guyyaa fannifamuu sanatti rakkoo irra ga’aa ture sana caalatti yaadachuuf itti dabalame. Kanaaf bakka tokkotti guyyaa 55 ta’a jechuudha. Soomaa xinneesutu rakkina qaba malee baay’isanii soomuun rakkoo hin qabu ni jaallatamas.

Wangeela sirritti hubachuuf immoo torban saddeettan sooma guddicha keessa jiran maqaa ofii kopha kophaatti qabu. Isaaniis seenaa Wangeela Keessatti hojjetame irraa kan fudhatamaniidha

Dilbata Jalqabaa: Hirqaal jedhama. Seena duratti kaasneen wal qabata.

Dilbata Lammataa: Qulqulleettii jedhama. Waa’ee qulqullinaat ibsa,ittis barsiifama  waan ta’eef.

Dilbata Sadaffaa: immoo Mukiraab jedhama, gooftaan mukraabitti barsiisuu isaa yaadachuufi.

Dilbata Afraffaan: Matsaaguu jedhama, faarfannaan nama dhibame fayyisuu isaa dubbatu waan itti dhagahamuufi dha. Gooftanis dhibamaa fayyisuu isaa ibsuufi.

Dilbata Shanaffaan: Tulluu Ejersaa jedhama, tullu Ejersaa (debreziyitii) irratti barsiisu isaa ibsuufi.

        Dilbata Jahaffaan: Immoo Gebreheer yookaan tajaajilaa (hojjetaa) amanamaa jedhama, waa’ee amanamummaa ibsa. Wangeela irrayis seenaa akkanaatau dubifama torban sanatti.

Dilbata Torbaffaan: Niiqoodimoos jedhama, namni Niqoodimoos jedhamu  halkan halkan gara gooftaa dhufeet barachuu isaa faarfannaan itti dhagahamu waan ta’eef,

Dilbata Saddettaffaan: Immoo Hosaa’inaa jedhama, gooftaan bukarrii harree irra taa’ee Hosa’inaa Ariyaamitti  jedhamee gara mana qulqullummaa kan itti galeedha.

Torban isa dhumaa kana keessaa kadhaa(Irbaata) kamisaa kan jedhu guyyaan kamisaaa ni jira, gooftaan guyyaa irbaata duuka bu’oota wajjin nyaate dha.(barreeffama iccitii utubaawwan shananii jedhu ilaali). Guyyaan Jimaataa ammo guyyaa gooftaan itti fannifameedha.

2. Sooma Duuka Bu’oota:

Kun immoo erga soomni gooftaa hiikkatee booda guyyaa 50 barii irraa eegalee hanga Adoolessa 5 tti soomama. Sooma Waxabajjii jedhamees beekama. Duuka bu’ootni gooftaa erga Hafuura Qulqulluun guutamanii booda gara wangeela lallabuu osoo hin deemin dura, gooftaan akka lallabbii wangeelaa isaanii eebisuuf fi isaan jajjabeessuuf kan soomaniidha. Qulqulluu Phawulosis  “hojjetoota waaqayyoo ta’uu keenyas agarsiisudhaaf baay’ee ni obsina,ni rakkanna,gidiratti,mudamattis ni galla,ni reebamna,ni hidhamna,hirriba ni dhabna ,ni soomna” (2Qor 6:4) jedheera.

3. Sooma Filchataa (Maariyaamii ): Soomni kun  giiftiin  teenya dubroo Maariyaamin akkuma ilma ishii du’aa kaatee Iyyeruusaalem ishee haaraa seente jennee amanna kanaaf soomna. Fakkeenya Iyyeruusaaleem ishee haaraa kan godhannus kanaafi.

 Kan soomamus yeroo mara Hagayya 1 hanga Hagayya 15 yoo ta’u Hagayya 16 immoo soomichi ni hiikkata. Dubroo maariyaamiin kan booqatte Amajjii 21 yoo ta’u duuka bu’ootni gara Geetesemaanii foon ishee awwaaluu yoo deeman Yihudoonni itti hinaafanii addan bittinsan. Yeroo kana ergamoonni foon Maariyaamii fuudhanii gara balbala jennata jala teessisan. Baatii 8 booda duuka bu’ootni Waaqa kadhatanii akkamitti osoo foon ishii hin awwaaliin jedhanii baaayyee xiiqa’anii Waaqayyo kadhaatan.Yemmus gooftaan kadhaa isaanii dhagahee, foon ishee balbaala jeennataa (Genet) jala jiru sana kenneefii kabajaanii fi kadhaadhaan awwaalan.

Sirna awwaala sana irratti duuka bu’oota 12 keessaa Toomaas wangeela lallabuu waan deemeef hin turre. Toomaas Wangeela lallabee yommuu deebi’u, isheen immoo akkuma ilma ishii erga awwaalamtee, guyyaa sadi booda du’aa kaatee yoo ol baatu innii immoo wangeela lallabee gara Yeruusalemitti duumessa yaabbatee yoo dhufu karaatti walitti dhufan. Ol ba’uu ishee duuka bu’ootni biroo quba hin qaban ture. Innnis yemmuu kana baay’ee gadde, ni na’es,sababni isaas akkuma Wangeela irratti barreefame  duraa  du’aa ka’uu gooftaa fi akka duuka bu’ootatti muldhate hin agarre, isaaniis gooftaa Iyyasuus agarree jedhanii itti himnaan, harka isa sibiilli ure, qaama isaas argu malee mamee isin hin amanu jedheenii ture(Yoh 20:24).Innis ammas akkanuma mamiinsa koo sana Waaqayyo natti lakkaa’ee kan du’aa ka’uu  haadha isaas natti agarsiisuu dide jedheet ture. Yeroo kana si malee du’aa ka’uu koo kana namni arge hin jiru jettee tasgabbeessite, hinumaayyuu, wabiif akka ta’uuf immoo kafanii itiin kafanamte kenniteef.

Innis yeroo duuka bu’oota bira ga’u dubroo Maariyaamiin akkam taate jedhee isaan gaafannaan “Bar awwaalle” jedhanii itti himani.

Toomasis lakki anis waanuma keessan dhagahuuf malee du’aa kaatee yeroo ol baatu arge jedhee itti hime.Kafanichas itti agarsiise. Waaggaatti immoo isaanis du’aa ka’uu ishee Toomas argee nu qofa hin argin hafne jechuudhaan soomaa torban lamaa qabatan. Isaanis heeyyama waaqaa ta’ee du’aa ka’uu isaanii guyyaa 16 iratti, yeroo lammataaf akka haaraatti ni argan, sanarraa kan ka’e hanga ammaatti manni kiristaanaa keenya hordoftoonni amantaa Ortodoksii akka sooman ni ajajji.

4. Sooma Gannaa(Raajotaa): Soomni kun Sadaasa 15 kan eegalu yoo ta’u hanga Muddee 28/29 (hanga guyyaa Iyyasuus Kiristoos dhalatutti soomama). Sababni isaas raajootni gooftaa Iyyasuus ni dhalata jedhanii hawwii guddaadhaan kan eegaa turan waan ta’eef gooftaa Sooman ofitti fudhachuu qabna jechuudhaan kan soomamuudha.

5. Sooma Gaadii (Ifa ba’uu): Soomana kana jala bultii guyyaa cuuphaati soomna. kunis ifa ba’uu gooftaa ibsuuf yookan yaadachuuf. Guyyaa tokko qofa soomama. Namoonni sooma gannaa osoo hin soomin hafanis ammo guyyaa tokko jalabultii gannaa gaadi jedhanii ni soomu.

6. Sooma Nanawee:  Soomni kunis guyyaa sadi kan soomamu yoo ta’u, akka seenaan isaa kitaaba qulqulluu irratti barraa’etti biyya Nanawee jedhamtu cubbuun namootaa bay’achuu irraa kan ka’e ibiddi balleessuuf kaanaan Waaqayyoon raajii Yoonaas ergee akka guyyaa sadii fi halkan sadi mootii fi lowwan dabalate akka soomanii waaqayyo araara gaafatan kan itti godhame (Yonas 2:7) .Waaqa kadhatan godhee nutis isa yaadachuuf ni soomna.

 7. Sooma Fayyinaa (Roobii fi Jimaataa): kun immoo guyyoota ayyaana 50 irraa kan hafe , ji’a hunda keessa guyyaa Jimaataa fi Roobii ni soomama, sababni isaas Roobiin guyyaa gooftaa Iyyasuus itti qabame yoo ta’u , Jimaatni ammo guyyaa inni itti fannifame waan ta’uuf  sana yaadachuuf soomna.

Egaa soomni amantaa ortodoksii Keessatti soomamu torban kan arman olitti ibsamaniidha. Soomni lubbuf qofa osoo hin taane, fooniifiis faayidaa guddaa akka qabu saayintistoonni yeroo ammaa baldhinaan himaa jiru. , fakkeenyaaf dhibeewwan yeroo amma baay’ee nama rakkisan, kan akka baay’achuu dhiigaa fi kan kaansariin, baay’ina nyaata irraa waan dhufaniif foon keenyas yoo soomne mardhimaan keenyas boqonna waan argatuuf dhibeedhaan hin hubamnu.Umurii dheeraa jiraachuufis soomni iddoo guddaa akka qabu ni himama. Manaa Ortodoksii warra bahaattis soomni kabajamaa fi jaallatamaadha.

Akkamitti soomama?

“Yeroo dhuma soomtanitti immoo akka warra of agarsiiftuu,nyaara keessan hin guurinaa,isaan soomuun isaanii namootatti akka muldhatuttu fuula isaanii ni boosomsu” (Mat 6:16)

Ati garuu yeroodhuma soomtutti,mataa kee dibadhu,fuula kees dhiqadhu”Mat (6;17)”

Baatii soomaa keessa kan hidhame gadhiisisuu , kan dhukkubsatee siree irra jiruufis gaafachuu ,Waaqa kadhachuufiin barbaachisaa dha .Ammas sooma yoo jennu, Afaan keenya badaa dubbachuu irraa, ijji keenya yaraa ilaaluu irraa, lukti keenya bakka gadhee ooluu irraa, harki keenya dhiiga dhangalaasuu irraa fi hojiiwwan jibbaman hunda irraa of qusachuu jechuudha.Akkuma barraa’e

“Soomiin ani foo’adhe, warra firdii jaldhaadhan hidhaman hiikuu, hudhaa wanjoo itti furuu, Warra cunqurfaman luba baasuu,   waanjoo hundumas isaan irraa caccabsuu mitii ree? Buddeena keessan warra beela’aniif,  hiyyeessa olii fi gadi jooruuf iddoo bultii kennuu, isa qullaa ta’e yemmuu argitan daara baasuu, warra aantii keessan ta’anitti dugda gatuu dhiisuu mitii ree? Yoo kana hunduma gootaniif ifni keessan akka biiftuu ganamaa ol ni ba’a.Madaan keessanis dafee deebi’ee ni fayya."(Macaafa Isaayyas Raajichaa 58:6)

kadhaa

kadhaa fi soomni oboleewwan waliiti jedhu abbootni keenya akkuma kanaa olitti ibsine. Kadhaan haasawaa nuti Waaqayyoon waliin taasifnuudha. Waan garaan keenya barbaadus kan Waaqatti himannee irraa argannuudha. Kadhaan akka Ortodoksii Tawaahidootti seeraa fi sa’aatii itti kadhatmus qaba. Kadhaan yeroo hunda dursee galataan jalqabamuuu qaba. Dursa kan hardhaan si ga’e galateeffattee Waaqayyoof galata dhiheessuu qabda. Sana booda araara kadhata, dabalataanis obboleewwaniif, biyyaaf akkasumas namoota kadhaa keessaniin nu yaadadhaa jedhan hunda yaadachuun barbaachisaa dha.

Kadhaa keenya yeroo hundaas akkuma gooftaa Iyyasuus nu barsiise kadhaa Abbaa keenya samiirra kan jiraattu isa jedhu sanaan jalqabmnee isaan xumurra. Isas yeroo hunda irra deddeebine kadhachuu qabna. (Mat 6:9),(Luq 11:2).

Sa’aatii kadhannaa.

Namni yeroo hunda sa’aatii 24 akka Waaqayyoon yadachuun barbaachisaadha. Haa ta’u malee kana gochuun namootaaf waan ulfaatuf, akkuma humna isaanitti galateeffatu. Fakkeenyaaf gadaamii keessatti sa’aatii 24 abbootni galateeffatan ni jiru, seerri abbootni barreessan immo akka jedhu: namni immoo danda’u guyyaa keesatti sa’aatii 24 ykn guyyatti yeroo torba ykn yeroo sadi yoo gamteef immoo guyyatti yeroo tokko dheeressee Waaqayyoon kadhachuu akka qabu seerri tumameera.

Mee kadhata sa’aatii baka torbatti adda qoodame haa ilaallu. Maaliif saa’aatii sanatti akka kadhatamus haa hubannu.

1. Barraaqa: Yoo hirriibaa kaanu, sa’aatii gooftaan himatamee Philaaxoos fuuldura dhaabbatee (Mat27:1) waan ta’eef, waan nagaan nu bulcheef fi kan biros jiru.

2. Sa’aatii 3itti: Gooftaan Philaaxos fuuldurat kan reebame(Yoh 19:1) waan ta’eef isa yaadachaa kadhachuu qabna

3. Sa’aatii Jahatti: Sa’aatii gooftaa Iyyasuus itti fannisanii waynii hadhaawaa obaasanii dha(Yoh 19:14)

4. Sa’aatii Sagalitti: Gooftan lubbuu isaa fooniin kan adda baasedha, sa’aatii itti fannoo irratti du’e dha(Mat 27:46)

5. Sa’aatii 11 itti: Kun sa’aatii foon gooftaa Iyyasuus gara boolla awwaalaa itti seene dha.(Mat 27:57)

6. Galagala sa’aatii hirribaa: (Gooftaa Iyyasuus Geetesemaniitii kan itti kadhatee dha, Yihudoonnis gara Yihuudaatiin qabaniiru (Mat 26:38)

7. Halkan qixxee: (Hojii duuka bu’ootaa (Mat 16:25) Kun sa’aatii gooftaan itti dhalate, du’aa sa’aatii itti ka’ee fi ardii fi samii dabarsuuf sa’aatii itti deebisee dhufu dha waan ta’eef sa’aatii kanatti kadhachuun barbaachisaa dha. Faarsaa Daawitis “Halkan maqaa kee nan yaadadha” jedha Far (119:55)

Namni kana godhuu dadhabe garuu guyyatti yeroo sadi: ganama yoo hirriibaa ka’u guyyaa sa’aatii jahattii fi galgala hirribarratti tti Waaqayyo yaadachuun barbaachisaadha

Amms namni kana gochuu dadhabe yoo dhoowwe guyyatti yeroo tokko galgala ykn ganama yeroo tokko bataskaana dhaqee kadhachuun bartbaachisaa akka ta’e seerri tumamee jira.

Gamtaadhaan immoo kadhaa qiddaasee irratti, kadhaa irratti ganama barraaqa kidaanii(Waadaa), kadhaa gara galgalaa irratti(serk), kadhaa halkan guutuu(Mahleet), kadhaa yeroowwanii(Se’ataat) hirmaachuun barbaachisaadha. Manni amantaa Ortodoksii kadhaa nama du’ee iratti godhamu, kadhaa namoota dhibamanii,kadhaa takliilii fi kan biros ni qabdi.

Yeroo maaddiin dhihaatees, eega maaddiin kaa’ees boodaa kiristaanni akka Waaqayyoof galata dhiheessu ajajameera. 

Kitaabota kadhaaf nu gargaaran keessaa faarfannaa Daawiit, galata Mariyaam Malkaa Iyysessu fi Malkaa Maariyaamitti akkasuma kan birootti fayyadamuu qabna.

Torbanitti dilbata ganama Qiddaase dhaquun dirqama dha.Mana keenya irras bataskaana dhaqnee kadhachuu qabna malee jecha dadhabdootaa qabannee  siree irrattis Waaqayyo nu dhagaha jechuudhaan hojii hafuuraa irratti dadhabaa ta’uu hin qabnu.

Guduunfaa

Barreefama kana Keessatti waa’ee soomaa fi kadhannaa baay’ee gabaabsineet dhiheessine malee waa baa’yee kaasuun ni danda’ama.Ka’uumsaaf garuu bu’uurri jiru kanuma.Fakkeenyaaf waa’ee sooma habaaboo(Tsiggee) hin kaafne,inni abboomamee osoo hin taane,fedhii ofiitiin kan soomamuu dha.Waa’ee akkanaa kana immoo baatii isaa eeggannee dhiheessina.Dubbisaa ,jechootni dogongora qaban yoo jiraatan nu hoofkalchaa, ergaadhaan dafnee akka sirreessinu nuti himaa.Hunduma ol immoo kadhaa keessaniin nu yaada dhaa.Kakaasee kan nu jalqabsiise,jalqabsiisee kan nu xumursiise,maqaan gooftaa Iyyasuus haa ulfaatu.Kadhaan haadha keenyaa fi qulqulloota hundaa nu faana haa ta’u.Ameen!

Hagayya, 2004A.l.I

Kitaabota Wabii

1. Gorgooriyoos (Phaaphaasii) (1991). Seenaa Ortodoksii Tawaahidoo Itoophiyaa, Finfinnee

2. Mana Maxxansa Tinsaa’ee ze gubaa’ee (1988). Merha-Tsidq Bahila Haimanot, Finfinne

3. Waldaa Kitaaba Qulqulluu Itoophiyaa (2000) Kitaaba Qulqulluu (81), Afaan Amaaraatiin kan Qophaa’e.

4. Waldaa kitaaba Qulqulluu Itoophiyaa (1997ALA) Macaafa Qulqulluu,kan Afaan Oromootti barreeffamee, qubee laatiiniitin barreeffame.

5. Barreeffamoota gara, garaa fi barnoota abbootaa irraa, kan guyyaa ayyaanaa, barnoota  Awude-Mihretii irraa)