Ayyaana Irreechaa Ilaalchisee Gaaffii fi Deebii Luba Balaay Makonnin Waliin Godhame

Maqaa Abbaa kan Ilmaa kan Afuura  Qulqulluu Waaqa Tokkoon. Ameen!

Gaaffiiwwan waqtii kana keessa namoonni baldhinan nu gaafatan keessa tokko waa’ee ayyaana irreechati. Yeroo hunda birraan bari’ee masqala barii Oromoon malkaatti yookaan iddoo bishaan jirutti ba’ee ni irreeffata. Keessumattuu Oromiyaa keessatti magaalaa Bishooftuu Hora Arsadiitti sagantaan irreechaa adeemsifamu akka Oromiyaatti kan kabajamu waan taheef uummata miiliyoonotaan lakkahamantu irratti hirmaatas jedhamee amanama. Kanumaan walqabatee hordoftoonni amantaa Ortodoksii dhalata Oromoo tahan gaaffiwwan heddu kaasu. Ni yaadattan yoo tahe bara dheengaddaa waa’ee ayyaana irreecha ilaalchisee gaafffiwwan nu gahaniif yaada abboota amantaa Ortodooksii waa’ee aadaa fi duudha Oromoo beekan dubbisnee dhihaachuuf waadaa isinii gallus hin milkoofne ture. Kunoo akka fedha Waaqayyotti hardha, carraaqqii yeroo dheeraa booda waa’ee ayyaanichaa ilaalchisee gaaffiwwan kiristaanonni gaafataniif yaada isaanii akka nuuf  kennaniif  abboota mana kiristaanaa Ortodoksii Twaahidoo hooganan keessaa keessummaa dubbisnee jirra.

Keessummaan keenyas Luba Balaay Makonnin jedhamu. Mana kiristaana Ortodooksii Tawaahidoo Itiyoophiyaatti hoogganaa kutaa qajeelcha seerati. Luba Balaay koolleejjii hafuurawaa Ortodooksii dabalatee yeroo dheeraadhaaf hooggnsa gara garaa irra kan turanii fi lallaba Wangeelaas kennaa kan jiran irra darbuudhaniiyyuu  abboota hooggansa mana kiristaanaa Ortodoksii Tawaahidoo Itiyoophiyaa keessa jiran muraasa keessaa  waa’ee aadaa uummata Oromoo hubachiisuuf carraaqaas kan jiranii fi uummanni Afaan Oromootiin akka tajaajilamuu fi baratu gumaacha mataa isaanii kan buusaa jirani dha. Akka Oromoo tokkoottis yeroo isaan ayyaana irreecha irratti argamanii Teeleviziiniidhaanis dabalatee haasawa taasisan irra deddeebinee waan agarreef nutis gaaffiwwan uummanni  gara keenya erguuf deebii fi hubannoo nu laatu jennee gaaffiwwan keenya dabalataas  kaasuudhaan Luba Balaay waliin gaaffi fi deebii gabaabaa goonee  jirra, yaa hordofnu.

Hubachiisa: Kaayyoon qophii kanaa, baay’ina gaaffii waa’ee kana ilaallatan irraa kan ka’e baay’ee waqtaawaa waan taheef  namoonni hubannoo ayyaana irreechaa irratti akka argatan kan qophaahe qofa fi ayyaana irreechaa lallabuuf yookaan ammoo balaaleffachuuf  kan qophaahe miti.

MJ: Eebbi keessan nu haa gahu! Beellama keenya kabajjanii waan argamtaniif gammadneerra. Hardha waa’ee ayyaana irreecha irratti gaaffiwwan ka’aniif deebii akka nuuf laattaniif  isin dubbisuu  barbaanne. Kallattiidhaan gara waa’ee Irreechatti seenuun dura, waa’ee Waaqeffannaa yaada isin qabdan osoo xinnoo nuuf qooddanii.

Luba Balaay: Egaa Waaqeffataa jechuun nama Waqaayyo tokkichatu jira jedhee isatti bulu, isa amanus jechuu dha. Kana yoo jennu, barreeffamaan hin taa’in malee dur irraayyuu dhaloota irraa dhalootatti kan darbu seerri laphee jira, abbootnis Waqaayyo tokkicha tahu isaa ilmaan isaanitti himu turan. Kanaaf  Oromoon dur bara kakuu moofa irra eegalee Waaq Tokkichatti waan buluuf. Tokkicha maqaa dhibbaa gurraacha gara garbaa jedhee amanaa ture.Waaqa utubaa malee,lafas dhisaa malee kan diriirsite jedhee dubbata

Oromoon Waaqa samii uumte Waaqa ardii uumte, Waaqa hallayyaa uumte, kan dukkana uumte kan ifa uumte jedhee Waaqayyoon barreeffama tokko malee amanaa fi ibsaa tureera. Oromoon Waaqa sanyii sadii jedhee amana. Waaqa sanyii sadii kan jedhmanis: sanyii namaa, sanyii bineensotaa fi sanyii biqiltuuti. Kana alatti sanyiin addunyaa kana irra hin jiru waan taheef. Oromoon kabaja isaatiif Waqaayyo samiirra kan jiraattu jedhee Waqayyo irra keessa ol ilaala. Akkuma wangeela irratti ‘Yaa Abbaa keenya samiirra kan jiraattu”  jedhu jechuu dha.

Kitaaba qulqulluu irra gochawwan jiran fakkeenyaaf ‘ganama wal loltan galgala, galgalas wal loltan ganama araaramaa jecha jedhu kan kabaju Oromoo dha. Maaliif yoo jenne addunyaa kana irra nama nama jalaa ajjeese waliin kan araaramu kan gumaas baasu Oromoo qofa waan taheef. Kanaaf waaqeffannaa jechuun Waaqa tokkotti amanuu dha. Anis Waqeffataa dha. Namni Waaqayyo tokkicha jira jedhe amanu hundi anaaf  Waaqeffataa dha.Haala kanaan yoo hiikne Kiristaannis Waaqeffataa dha. Anis abbaa amantaa akkuman ta’e waaqeffattoota heddun gaggeessas.

MJ: Amantaan keenya ‘Waaqeffataa dha, Islaams Kiristaanas kan hin taane namoonni akka amantaatti amantaa Waaqeffataa hordofan jiru, akka dhaaba amantaa tokkottis socha’aa jiru. Kanaaf kana akkamitti ilaaltu, isin ani yoo Waaqeffataadha  jettan  hiikaa  akkasii qaba moo hiikaa akkamii  qaba?

Luba Balaay: Ani Waaqeffataadha yoon jedhu amantaa adda tahen hordofa jechuu koo miti. Ani kiristaana. Kiristaanni waaqa tokkotti bula. Kanaaf Maqaa Abbaa kan Ilmaa kan Afuura Qulqulluu Waaqa Toko jenna. Kanaaf haala kanaan anis waaqa tokkotti waanan buluuf waaqeffataadha jechuu kooti malee amantaa adda tahe hordofa jechuu koo miti. Namoonni kana hubachuu qabu. Gama birataiin namoota amantaa keenya Waaqeffataadha jedhanii akka amantaa mataa ofii dandahetti ilaalan ceepha’uun hin eegalu. Oromoon amantaa biraa ceephahuun hin eegalu. Kan namaa hin tuqu. Oromoon kiristaananis barsiisa  fi jireenya Waaqaa tokkicha irratti hin mormu. ‘Qaama sadi Waaqa tokkos maaf jettan’ hin jedhu. Kanaaf ani akka kootti waaqeffataadha jechuun koo, Waaqa tokkottan amanaa jechuu koo malee amantaa ‘ waaqeffataa bifa amma ka’e kanaan hordofa  jechuu koo miti.

MJ:  Kitaabota waa’ee waaqeffannaa ibsu jedhamanii barraa’a akka carraa ta’e muraasa ilaaleerra. Wantoota tokko tokko akka haaratti kan dhagahaman fakkatan jiru. Fakkeenyaaf  seexanni hin jiru, kan jedhanii fi kan karaa kiristaanummaa waliin wal hin fakkaanne kana hoo akkamiin ilaaltu?

Luba Balaay: Egaa namoonni waa’ee waaqeffannaa Oromoo maal jechaa akka turan abboolee fi haadholeen keenya maal jechaa akka turan sirriitti beekuu qabna. Kitaaba barreessuun duratti. Ani kanan beeku, duruma waan itti hin tolle gocha yaraa ‘jinni seexana’ jedha Oromoon. Kanaaf duruma wanti akkasi jira jechuu dha, garuu hafuura waan taheef harkaan qabanii hin agarsiisan malee. Fakkeenyaaf akkuma Ergamoota Qulqulluu Mikaa’el Yookan Gabree’el harkaan qabamanii hin muldhanne seexannis hin muldhatu malee jira, seexanni hin jiru kan jedhu kana hin dhageenye. Dogongorri mataa isaatiin seexana. Kan nama ajjeesu seexana. Kan nama irra bulee akka namni nama ajjeesu godhu  seexana. Wanti faallaa gaarii tahe hundi seexana.

MJ: Mee ega hamma kana ilaallee, gaaffii dabalataa waliin yeroo biraa baldhinaan itti deebinaa, amma waa’ee ayyaana irreechatti haa deebinu. Irreechi maalinni? Kiristaanni irreeffachuu danda’aa? Yoo irreeffate ammo akka nama Waaaqa(Kiristoos) ganeetti ni ilaallama? akka xaa’otaa (ba’id amlikootti) ni ilaallamaa?

 Luba Balaay: Irreecha jechuun irreeffachuu, araara buusuu, wal arguu jechuu dha. Irreeffannan galateeffannadhas. Garuu irreechi gaafa tokko qofa kan raawwatamu miti. Ganni halkani. Nama Waaqayyo hayyameefitu ganna baha. Dur namoonni holqa keessa muka jala faa jiraatu akka ammaa kana mana sirriitti qophaahee kan ijaarratee miti. Kanaaf lolaan dhufee tasa nama fudhatafaa waan taheef. Ganna Lagnis ni guuta, lolaatu waa fudhata, bakkakkaatu jira. Yoo birraan bar’ee kan boora’e taliile, ‘baga isin baase’ jedhee walitti bahee gamaa gamanaa irreeffata. Baga baatan baga baane waliin jedhee deebi’a kana jechuun ammoo cubbuu wayiitu hin qabu. Booqa birra nama hundi hin gahu waan taheef. Iddoon bishaan jirutti irreeffachuunis ammoo, uumamni lafa kanarraa bishaan malee hin jiraatu waan taheef, isa ibsuuf achitti bahu. Yoo irreffatu ammoo waliin irreefata. Akkuma yeroo masqalaa bakka tokkotti gubaa guban jechuu dha. Bishaanitti bahuun isaa ammas bishaan Waaqa jechuu miti hikan duratti jedhe qaba malee. Oromoon bishaani fi Waaqa adda baaseet beeka.

MJ: Namoonni muka waa diban, dalagan , horii qalanii dhiiga dhangalaasan jiru kuni hoo dhoowwaa miti? Namoonni kana ilaaluun kuni waaqolii tolfaman itti buluu hin fakkeessuu?

Luba Balaay: Oromoon ayyaanni narra bu’e jedhee mukatti of hin buusu, lafaan of hin dhawu. Kuni kan Oromootii miti. Ani ayyaantudha jedhees kanan amanu, hafuura adda tahe tokko malee warra waa beeku, kan bitaa fi mirga taa’ee, ilaalee ‘ati kana godhi ati sana godhi’ jedhu malee kan itti gabbaranii fi jalatti kufan miti. Afuura qulqulluun dhukkubsataa kan fayyisu malee kan fayyaa afaan qabee lafaan dhahuu miti, kan kufe kan kaasu malee kan kuffisu miti. Fakkeenyaaf ani kanan beeku yoo qotiyyoon wal loltee tokko jalaa miidhame, ayyaantuun ni araarsa, nama kabajamaa jechi isaa dhagamu fi dhugaa dubbatu malee nama dalagee kana fi san naaf fida jedhu miti, ani akkanattan amana. Gama biratiin horii bishaanitti gatuun, dhadhaa muka fi dhagaa dibuunis  Kiristaanummaadhanis ta'ee irreechaan fudhatama hin qabu. Tokko tokko ammo aadaa boodatti hafanis jiru,isaan akaksii sirrii miti. Kan fuulduratti ni deemsisan qofa haa fudhannu. Amantaa biraa agr malee ceephuun wal diddaa uuma, nageenya booressa.

 MJ: Marga(allaaduu) lalisaa qabachuun kuni hoo?

Luba Balaay: Margi mallattoo lalisaati.Isa bishaanin tuqee ofitti facaasa. Inumaayyuu namatu baay’ate malee hundumtu of cuubee dhiqachuu qabaayyu, akkasi seerri. Oromoon muka gogaa qabatee hin irreeffatu, hiika qaba waan taheef. Marga lalisaan magariisa bar, akkuma kakuu moofaa kakuu haara keessatti Israa’eloonni muka meexxii qabatan jechuu dha. Kana qeequun gochuun gaarii miti. Wanta hin beekne irratti dhagaa darbachuun ulee cabaadhaan lola seenee bu’uu dha. Fakkeenyaaf namoonni Taabota qeeqan jiru, wallalullaadha malee maalii wanti kuni akkamitti dhufe,eessa dhufe jedhanii dura seenaa isaa baruu qabu. Bara kakuu moofaa abbaan gadaa ni eebbisa, abbaan amantitis mootoinis isuma hojii qonna fi siyaasaa , diinagdee hunda kan dura bu’umman hoogganus isuma ture.

Bara Kakuu haaraa kanatti garuu irreeffannaa akka aadattan yaadadha. Waa’ee amantaa kootii garuu  mana kiristaanattan hordofa. Bara kanatti waa’ee siyaasas kan hojjetu mootummaadha malee abbaa gadaa miti. Hojii akkasii keessa baldhinana hin seenu. Kanaaf aadicha haala kanaan waliin dagaagsanii kunuunsanii tursiisun ni dada’ama malee namni kiristaana yookan Islaama tahe aadaa kana guddisuuf gahee hin qabu jechuun gowwummaadha. Abbaan gadaa amma abbaa amantiiti miti. Abbaa gadaati. Abbaan gadaa ammo nagaa buusuu eebbisuu, aadaa kana itti fufsiisuu, araarsu dha malee hojii amantaa yookan motummaa keessa of hin galchu.Garuu lamaan keessa iyyuu jechuun amantaas,siyaasa keessas nan gala yoo jedhe,aadaa kanatti diina itti horuu ta’a natty fakkaata. kanaaf anaaf irreechi aadaa abboota keenya kabajuu dha malee amantaa miti. Aadaa kiyya nan kabaja. Kanaaf kiristaanni yoo irreeffate namni xaa’otiitti bule jedhee itti dubbatu sirrii miti, aadaa abboota isaa yaadate(celebrate) godhe malee waan biraa hin qabu. Kanaaf Oromoos namni Oromoo hin taanes yoo irreeffate xaa’otii wayiituu hin qabu.

 MJ: Yaada nuuf kennitaniif galatooma, ulfaadhaa, yaada dabalataan akka wal agarru abdii qabna.

Luba Balaay: Tole isinis galatoomaa eebbifamaa!

Fulbaana,15 bara 2006