WNA001.Qabsuura Qulqulluu Abboo(Abune Gebre-Menfes Qiddus)

Maqaa Abbaa kan Ilmaa kan Hafuura Qulqulluu Waaqa Tokkootiin!

“ Urjii kabajaa, ibsaa gadaamotaa”

Waaqayyo namoota tokko tokko gadaamessa haadha isaanii Keessa osoo jiranuu akka filatu raajii Ermiyaas keessatti himameera. Biyya keenya keessattis amantaa isaanii Keessatti hojii hin irraanfatamne kan hojjetan, iddoo guddaas kan  qaban, kan wangeela lallaban, kan kadhaadhaan dinqii gara garaa hojjetan tolootni fi qulqulloonni hedduun ni yaadatamu. Qulqulloota kana keessaa immoo kan dhaloonni isaanii biyya keenya keessa ta’anis kan biyya alaatii dhufanii kiristaanummaa babaldhisanii biyya keenyaaf tajaajila hafuuraa fi naamusa kiristaanummaa fi Iyyasuus kiristoos lallabanii namoota cuuphanii kan darban heddutu jiru. Isaan keessaa hardha dursaa tolootaa, kophummaan gadaamota keessatii qabsuura ajaa’ibaa dabarsuun biyya keenyaaf umurii isaa guutuu araara kadhachaa kan turan,kan dhalootaanis yeroo hunda aadatamu waa’ee Abune Gabre-Menfes Qiddus(Abboo) hanga tokko isiniif dhiheessina. Ummata Oromoo biratti immoo Abboo jedhamee waamamu. Waaqayyo waa’ee abbaa jaalatamaa kana akka barreessinuuf kan nuuf heeyyame maqaansaa haa ulfaatu!

Abbaa fi haati isaa Simi’oonii fi Aqleesiyaa jedhamu. Biyyi isaanis Gibxi(Misraa)dha. Isaanis erga wal fuudhanii booda ijoollee dhabanai waggaa 30 guutuu boo’ichaa fi gaddaan jiraata turan. Waaqayyos ilmoo akka kennuuf jabeessanii kadhatu ture.  Guyyaa tokko Aqleesiyaan gara bataskaanaa dhaqxee fakkii Sillaasee fuuldura dhaabatte, “Maaloo yaa Waaqayyo  ilma si gammachiisu, kan abboommii kee eeguu fi qulqullina jaalatu naaf kenni”  jettee kadhatte. Yeroo sanas fakkichaa irraa sagaleen “ilma maqaansaa guddate, qulqullini isaas akka ergamoota Mikaa’elaa fi Gabr’eelii kan ta’e, lubummaan isaas akka Melketseediq kan ta’e akka Yohaannis cuuphaa fi akka raajii Eeliyaas kan ta’e ni deessa” jedhee. Dur kakuu moofaa Keessatti akkuma Ribqaan waa’ee ijoollee ishee Waaqayyoon gaafachuu deemte, Aqileesiyaanis Waaqayyoon gaafachuu gara mana Waaqayyoo adeemte.(Seera Uumama 25:23)

Kana booda Aqleesiyaan muddee  29 ilma deesse. Maqaan daa’ima dhalatees  ergamaa Waaqayyoo Gabr’eeliin mogga’e, Garba Hafuura Qulqulluu(Gabre-Menfes Qiddus jedha Gi’iziin)  jedhamee mogga’e.  Wanti dinqii ta’e immoo guyyuma dhalatetti “Abbaaf galatni haa ta’u Ilmaaf galatni haa ta’u, Hafuura Qulqulluuf galatni haa ta’u”   jedhee yeroo sadi sagade, ammas dukkana keessaa gara ifaatti kan na fidde galatni si haa ga’u jedhe. Dubbiin Kunis akka kitaaba Henok irratti ibsaametti dhalachuu Noohin wal fakkaata. Nooh guyyuma dhalatetti Waaqayyoon akka galateeffate kitaaba Heenok irratti ibsameera.

Wanti ajaa’iban nama dinqu biraa ammo guyyaa dhalate irraa eegalee haati isaa hin hammanne, harmas hin hoosifne, yeroo kana dinqii ta’erra kan ka’e haati isaafii warri achi jiran hundi baay’ee dinqisifatan. Waggaa sadi erga guutee boodaas ergamaa Gabri’eeliin Waaqayyoon ajajame daa’imicha harka haadhaatii fuudhe gara gadaamiit(lafa ona) geesse. Hoogganaa gadaamichaanis waan daa’imni kun nyaatuu fi dhuguufis hin cinqamin inni sagalee Waqayyoo qofaan jiraata jedhee itti hime .

Ergamaa Gabri’eeliinis gara samiitti ol fudhatee iddoo baay’ee daawwachiise. kana booda gara gadaamitti deebisee, waan Waaqayyo waa’ee daa’ima kanaa itti hime hunda hoogganaa gadaamichaa Aabba Zemede Birhanitti hime. Aabba Zemede Birhanis faarfanaa Daawitii fi barnoota manni kiristaana barsiiftu hunda barsiisuun guddisan. kana boodaas Diyaaqonii ta’ee akka Isxifaanositti qulqullummaan Waaqayyoon tajaajila ture.

Boodas immoo askeema kaawwate ni monokkose, barsiisan isaas kennaan dhokate irratti muldhata waan ta’eef waa’ee nama kanaa baay’ee dinqama ture. Aangoo lubummaas fudhatee  soomaa fi kadhata baay’isa ture. Kana booda nama irraa adda ba’ee gadaamii keessa kophaa jiraate. Akka duuka bu’ootaa dinqii fi kennaan fayyisuu ni kennameef. kana booda nama seexanni irra bule seexana irraa baasaa kan dhibame fayyisaa, kadhaa isaatinis dhukkubsattoonni dhukkuba irraa ni fayyu ture. kana booda egramaa Gabr’eeliin gara samiitti ol fudhate, Gooftaa Iyyasuusis erga  eebbisee booda akkas jedheen “ kadhannaa keetiin lubbuun ati ibidda  keessaa baaftu baay’edha, namarraa adda ba’ii jiradhu, kadhata keetiin kan ijaan hin agarre  ni fayya, qaama miidhamaan  dhabatanii sirraa’anii  adeemu” jedheen. Waaqayyos  leencaa fi qeerransa waliin akka jiraatu  qeerransa jahatamaa fi leenca jahaatama ni kenneef.  “Kana hunda maalan nyaachisa?”  egaa jedhee gaafannaanis lafa ati dhaabatte arrabanii jiraatu ni quufus jedheen.

Ergamootnis waan kana yoo dhagahan baay’ee gammadan. Yemmuu iddoo dura jirutti deebi’us mataa irraa eegalee hanga lukaatti rifeensi ni biqileef. Dheerinni rifeensa  isaatis ciqilee tokkoof walakkaa ture. Abboon nafa isaatiinis  “jabaadhu Waaqayyo fuldura qulla kee dhaabatta cichi” jedhaan ture, halkanis guyyaas Waqayyoon kadhachuurra hin hafu ture. Foon isaa hanga goguutti gogaan  isaas akka lafeetti maxxanutti halkan-guyya ni sagada malee waa hin nyaatu ture. Ergamoonnis yeroo hunda ni jajjabeessu  ture.

Waaqayyo ergamaa Ermiyaasiin osoo gadaamessa  haadha kee keessa jirtu  si filadhee akkuma jedhe Abboonis akkasuma filatame. Kadhannaa isaatiinis  lubbuun namoota hedduu araara argatan. Gooftanis waadaa  ati na kadhatte siifan kenna, maqaa kee kan waamaniifii yaadannoo kee kan godhaniif nan araarama’ jedheen. Abboon dhalate hanga waadaa Waaqayyo irraa argatetti  waggoota 300 ta’ee ture. Waada sanaanis namoota baay’etu ibiddaa ba’e. Waaqayyo karaa fayyina kan nuuf baay’ise  haa ulfaatu.

Abboon Gara      Biyya Keenyaa Dhufuu Isaa

Ergas booda Abboon gara Itiyoophiyaa qerransoota fi leencota  isaa wajjiin gaarii qillensaa irra taa’e dhufe. Qulqulluu Gabreelinis gara iddoo Midra kebdiitti geesse(Kibbatti argamti iddoon tun). Sana boodas gara tulluu Cuqqaala fide hora tulluu cuqqaala cinaa dhaabbatee  biyya keenya kallattii afraniinuu eebbise. Abboonis hora sana keessa waggaa 100 ‘f dhaabatee  kadhate. Lafeen isaatis akka cabbii ta’ee muldhate. Foonsaas ni dhume, dhiigni isaas bishaanin wal make.

Seexannis kaabaa kibbaa dhufanii guyyuma guyyaan ni rakkisu  ture, ni waraanus ture, kana booda gooftaan gara isaa dhufe ba’i namoota Itiyoophiyaatiif ararameeraaf  jedheen. Yemmu waggaa torbaaf biyya Midre- kebditti dhabate kadhatus seexanni arraagessa fakkaatee ija isaa lamaanuu keessa fudhate, inni garuu kadhaa isaa addaan hin kunne ture, hamma kana kadhaadhan kan hawwatame ture. Sana booda garuu Mikaa’ela fi Gabri’eeliin dhufanii fuldura isaa dhabatanii ija irratti ‘if’  itti jedhan, kanaanis ijji isaa ni deebi’e. Yemmu gara tulluu Cuqqaalaatti  deebi’anis Sillasen akka Abrahaamitti muldhatanitti Abboottis  muka tokko jala dhaabatanii itti muldhataniiru.

Gooftanis ‘gara tulluu Cuqqaalaatti  deebi’iiti seexannan waggaa dhibba tokkof si qoraa turan sana dhabamsiisi, ergamoota koon siif kenna’ jedheen. Yeroo sana Abboon bakkakkaan fi ergamootaan seexanannan sana ni fixe, ni ari’e. Dinqii Abboon godhe keessaa yeroo Abuune Samu’eel fa’a isaan gaafachuu dhufanitti  leencota Abune Saamul fa’a leenconni Abboo jalaa  nyaannan leenca isaaniitiin “koottaa tufaa waan isiniif hin heeyyamamne gootan”  jedhani. Sana booda maqaa gooftaa Iyyasusin ka’aa jedhee  yemmuu ajaju leenconni nyaataman sun ni ka’an.

Biyya keenya dhufuuuttis ni gammade. Innis yeroo hunda fayyina uummata fayyaalessa kanaa Waaqayyoon jabeessee kadhata ture. Foonii fi dhiiga gooftaa Iyyasuusis gara Iyyaruusaleem deemee ni fudhata ture. Yemmuu achis dhaqu kadhaan isaa ‘Yaa Waaqayyo warra Itiyoophiyaa kan osoo si hin argin sitti amanan kanaaf naaf araarami’ kan jedhu  ture. Waadaan isaa kennames kan amaneef  hanga dhaloota 15 kan araara argamsiisudha.

Waaqayyos kan bataskaanaaf kennaa kennu, ixaana haa  ta’u, zayitas ta’u, guyya yaadanno kee kan dhiheesse cubbuu isaa irraan dhiqa. kan beela’an kan beela baasu, maqaa keetinis kan dhiifama godhu samii irratti si waliinan jiraachisa. Kan daares maqaa keetiin daara kan baase, kan gadde kan jajjabeesse, cubbuu isa duraa itti jalaa hin lakkaawu’  jedheen waadaa hedduu kanaaf  kan kana fakkaatu kenneef.  Waggaa 562 tti  Erga waadaa hedduu argatee booda, Bitootessa  5 haala nama ajaa’ibsiisuun booqate.Waggaa keessattis guyyaan kun biyya keenyatti haala guddaadhan kabajama.Keessumattuu ammoo Midre kebdiifi tulluu Cuqqaalaatti(Shawaa Bahaa).Onkoloolessa 5 haaluma wal fakkaatun ni kabajama.

Mee amma dinqii isaan hojjetan keessaa tokko ilaalla. Dubartii sagagaltuu  sanbata hin kabajne  hojii gaariis hin hojjenne takkatu ture. Ishettis Waaqayyo dheekkamee yoo ala baatu qaama saala isheetin bofni garaa seene. Kanaanis gar malee rakkattee kan sheen nyaattu nyaachaa, kan sheen dhugdu dhugaa, yoo sanas dhabe qaama ishee nyaachaa lafeetti baase, xaarii ishees itti cimse. Abbaan warraa ishees yoo bira ga’u (walqunnamtiin qaama saalaan) hiddee ajjeese.

Guyya tokkos namni tokko gara mana isheetti dhufe bofichi garaa ishee keessatti guddatee arge, naaf kadhadhu jetten. Innis Abboof  silatii godhi ni fayyita jedheen. Isheenis ‘waan qabu hunda Abboof  kenne jette. Guyya yaadannoo isaa kabajamutti, lubootaa waamtee ibsaa  ibsite, kadhatte. Bataskanafis ixaana hedduu kennite. Halkan sana Abboon gara isheetti dhufee ‘yaa bofa nana ba’iitii akkuma Waaqayyo si abboome  biyyee nyaadhu’ jedhe. Yeroo sana mallattoo fannootiin mallateessee yoo ba’i jedhee ajaju bofichi gadaamessa ishee keessaa ni ba’e. Dheerinni bofichaas ciqilee shan ture. Dinqii kanas namoonni arganii Waaqayyon galateeffatan Sana booda dubartiin sun heerumte ijoollee 7 deesse hanga dututtis yaadannoo isaa addan hin kunne ture

Nuti ijoolleen Ortodoksii warri araarsummaa isaati amannu hundaaf sugni fi araarsumman Abbaa keenyaa  hanga dhumaatti  nu faana haa ta’u. Kakaase kan nu jalqabsiise, nu jalqabsiises kan nu xumursiise maqaan ilma Maariyaam kan gooftaa gooftaa keenyaa  haa ulfaatu, bakka hirdhate inni itti nuuf  haa guutu.Ameen!

Wabii

Kitaaba  Qabsuura Abune Gebre Menfes Qiddus (Abboo). (1992). Afaan Amariffaa fi Gi’iziin kan qophaa’e, Finfinnee, Mana maxxansa Tasfaa Gebre Sillaasee.

WN.011 Godaansa Dubaroo Maariyaamii fi Waqtii Habaaboo

 Godaansa Dubaroo Maariyaamii fi Kadhannaa Halkan Guutuu Waqtii Habaaboo.

“Dubartittiin immoo lafa onaatti ni baqatte, achitti iddoo Waaqayyo akka isheen guyyaa 1260’f  waan ittiin jiraattu argattuuf qopheessef qabdi turte”  Mul’ata Yohaannis 12:6

Maqaa Abbaa, kan Ilmaa kan Hafuura  Qulqulluu Waaqa Tokkootiin. Ameen!

Seensa

Mana kiristaana Ortodoksiitti waqtiiwwan  haala fi taateewwan gara garaa wajjiin wal-qabatanii maqaa gara garatiin moggaafamu. Haaluma kanaan Waxabajjii 26 hanga  Fulbana 25’itti  waqtii gannaa kan jedhamu yoo ta’u, Fulbaana 26 hanga Sadaasa 6 kan jiru ammo jabana(waqtii) Habaaboo(Afaan Gi’iziin Tsige) jedhameet beekama. Waqtii habaaboo kan jedhameefis duumessii fi hurriin samii irraa mulqamee, roobni caamee keeelloon kan itti daraaru, habaaboon gara garaa  kan itti dhoohu, cululleen kan muldhattu, simbirri kan tuutaan yaatu waan itti ta’eef.

Habaaboon gara garaa tulluuuwwanii fi gammoojjiwwan keessatti illee lafa uwwisanii kan itti argaman waan ta’eef  jabana habaaboo jedhama. Yeroo kana qote  bulaan dhamaatii ganna itti dham’aa ba’e  bu’aa irraa eagachuuf waqtii innii abdiin guutamuudha. Yeroo kanatti bishaan  boraa’e kan itti taliilu, cinaan galaana hundi kan itti qulqulluu ta’anii muldhanatiidha. Waqtii laftis caalatti uffattee miidhagduudha.

Erga waa’ee waqtii kanaa hamma kana dubbane mee amma immoo akka  seera bataskaana keenyaatti kan yeroo hunda yaadatamuu fi si’aayinaan hordftoota amantaa biratti beekamu waa’ee sooma habaabaoo(tsiggee) fi waa’ee godaansa dubaroo Maariyaamii ni ilaalla.

GODAANSA DUBAROO MAARIYAAMII

Dhalachuun gooftaa Iyyasuus nama yaaddeese keessaa Herodsi isa tokko ture. Kunis kan ta’eef  Iyyasuus mootiin biyya Yihudaati oduu jedhu  waan dhagaheefi. Iyyasuus mootii biyya lafa kanaa se’eet aaree ajjeesuuf  ka’e. Gooftaan yemmuu dhalatuttu warri ba’a biiftuu  gara Heerodis dhaqanii  “Inni mootii Yihudotaa ta’ee dhalate eessa jira?  Nuyi urjii isaa ba’a biiftutti arginee isaaf sagaduu dhufneerraa”  ittin jedhanii gaafatan(Mat2:2).

Yeroo kana dhagahu egaa Heerodsi kan cinqamuu fi laboobu jalqabe. Boodas sobee jarreen ogeessota ba’a biiftutii dhufan  sanaan egaa dhaqaa waa’ee mucichaa hubadhaa qoraa, erga isin sagaddaniif anis dhaqeen sagada yoo deebitan anatti goraa jedheen. Haa ta’u malee inni dhuguma sagaduufii  barbaadeet osoo hin ta’in  Iyyasuus ajjesuu barbaadet ture. Haa ta’u malee isaan erga gooftaa Iyyasuusif sagadanii qoraxii isaanii bananii kennaa gara garaa kennaniifii booda osoo Herodisitti hin deebi’in gara biyya isaaniitti karaa biraan galaniiru. Sana booda egaa ergamaan Waaqayyoo halkn Yosefitti abjuun muldhatee Heerodis mucicha dhalate ajjesuu waan barbaaduuf gara biyya Gibxii(Misraatti) akka baqatu kan ta’e. wangeela irrati akkatti barraa’ee jira

“Ergamaan gooftaa tokko abjuudhaan Yoosefitti muldhatee ka’ii Mucaa fi haadha isaa fudhuutii biyya Gibxiitti baqadhu, Herodis Mucicha ajjeesuuf waan barbaaduuf  hamma ani sitti himutti achuma turi.”  ittiin jedhe. Yooseef yemmus ka’ee mucicha, haadha isaas fudhatee, halkaniin biyya Gibxiitti ni sokke. Hamma yeroo Herodis du’ettis achuma ture”(Wangeela Maatewos 2:13)

Egaa rakkooniifi gidiraan yeroo baqatan godaansa irratti isaan irra ga’aa ture asii eegala. Eeyye as as irratti kitaabota biro fi abbootni amntaa akka nutty himanitti akka armaan gadiitti ibsameera.

Yooseef halkan yemmuu ka’i baqachuuf taana jedhee  Dubaroo Maariyaamiitti himutti isheen Gooftaa Keenya harma Hoosisaa jirti ture. Yemmuu rifattee of duuba garagaltu harmi Mucaa afaanii bu’e annaan harma isheerras lafatti xaph jedhe. Bakki sun hanga hardhaatti adii ta’ee muldhata namootni gara Iyyaruusaaleem dhungachuuf deeman iddoo sana osoo hin dhungatin hin deebi’an(Hayyuu-hayyootaa  Izraa Haaddis).

Heerodis Mucicha ajjeesuuf kan barbaaduuf Mootumma kiyya narraa fudhata jedheet ture. Kanaanis yemmuu Iyyasuus Kiristoos ajjeesuuf  barbaadutti daa’imman  umuriin isaanii waggaa lamaa gadi ta’e hundi haadholii isaanii irraa fuudhamanii akka ajjeefaman ta’eera. Kunis tasa daa’imoota sana keessa Gooftaa Iyyasuus nan argadhee ajjeesa yaada jedhu qabateet ture, haa ta’u malee argachuu hin dandeenye.(Mat2:16) Yeroo kanaas ciqileen haadholii kan daa’imman  hammatu ni dhabame, imimmaan haadholiis gar malee lola’e. Gadda guddaanis ta’e. Kanaaf Heroodis, Herodis guddicha abaaramaa jedhama. Kanaanis jedha Wangeelli dubbiin rajicha Ermiyaasiin dubbatame, ni raawwatame, raajiinis akkas jedha ture:

Sagaleen Raamaatti dhagahame, sagalee boo’ichaa fi wawwaannnaa ture, Raaheel ijoollee isheetiif boosse, isaan waan hin jirreef  jajjabaachuu didde.” Mat 2:18

Kan gara biyya Gibxiitti  Maariyaamii wajjin baqatan baqatan, Solomee, Yoseef, Dubaroo Maariyaamii, Gooftaa Iyyasuus, Ilma Yooseef  kan Yoosaa jedhamuu fi harree tokkotu ture. Yoosaan kun dhimabee karaatti biraa hafee ture, booda Heerodis loltoota isaa gara namoota godaanaa jiran kanatti erguu isaa yemmuu oduu dhagahu  duuban daddafee Yooseef fa’a bira ga’e. Hoo’a aduutiin dhagni gooftaa Iyyasuus baay’ee dafqee waan tureef Solomeen  dhiqaa turte, Yoosaanis isaan bira ga’ee “isin tolfattanii teessanii jirtu,amma biyya Galiilaatti sababa Mucaa kanaatiin daa’ima ofii hammatte jirti?” jedheen .Dubbii kana yemmuu itti himu Dubaroo Maariyaamin garmalee rifattee bakka jirtu olkaatee mucaa ishee hammattee boosse.

Kanaaf Kitaaba Saqooqawa dingil jedhamu kan waa’ee rakkina imala isaanii irratti ga’e ibsu  kan barreessan , Aabba Arke Silluus akkas jedhan:

“Ilma Koo Kiristoos, Dhiigni kee yemmuu dhangala’u ilaaluu koo dura, du’a koo natty saffisiis jettee hammattee boossi jedhe.”

Yemmuus gooftaan Yoosaadhaan “Yoosaa  ilma Yosef  dhufatiin kee illee waan gaariif ture garuu  haadha koo waan rifachiiftef asumatti booqadhu, dhagaa kana boraafadhu “ jedheen. Yoosaanis duruma dhukkubsataa dhufe waan ta’eef achumatti booqate, kana booda egaa Gooftaa Iyyasuus dabalate namoota afurtu godaane jechaadha. Egaa dubbii nama  rifachiisu dubbachuun, suuta jedhaniit malee hin barbaachisu, kanas Yoosaa irraa hubanneerra.Wanti ajaa’ibsiisaan biraa immoo karaa irratti yeroo loltoonni Heerodis bira ga’an garuu harbuun takka banamtiee isaan dhoksiteetti.

Mul’ata Yohaannis boqonnaa 12:1 irratti akkas jedhame barraa’ee jira.

“Wanti guddaan dinqisiisan tokko waaqa keessati ni argame, dubartiin biiftuu uffatte ji’a miila jala kaa’attee, gongfoo urjoota kudha lamaa mataa ishee irraa qabdu tokko ni muldhatte. Isheen ulfa turte. Ciniinsuu da’uumsaatiinis dhiphatte, ni iyyite. Wanti dinqisiisan biraa tokko waaqa Keessatti ni argame, inni immoo bineensa akka jawwee guddaa diimaa biluu mataa torba, gaanfa kudhan, mataa isaa torban irrati wanta akka gonfoo torba qabu ture. eegeen isaa urjoota waaqa keessa jiran harka sadi keessaa harka tokko haxaa’e, lafatti gadi ni darbate,. Bineensi akka jawwee sunis yemmuu isheen deessu mucaa ishee liqimsuuf jedhee ishee da’uuf jettu sana dura ni dhaabate. Isheen ilma saba hunduma siiqqee sibilaatiin tiksuuf jedhu ni deesse, ilmi ishee garuu gara Waaqayyootti gara teessoo isaatti ol ni butame ,Dubartiittiin immoo lafa onaatti ni baqatte. Achitti iddoo Waaqayyo akka isheen guyyaa kuma tokkoof  dhibba  lamaaf  jahaatama f waan ittiin jiraattu, argattuuf qopheessee qabdi tute.”

Eyyee seexanni bineensa akka jawwee jedhameera. Heroodis irra bulee isaan godaansaa, rakkina isaanis baay’isaa ture .Dubartiin jedhamtes dubaroo Maariyaamiidha. Urjooliin 12 jedhamanis fakkeenya duuka bu’oota gooftaata 12 ti  jedhu abbootni. Godaansa irra kan turan waggaa sadiifii walakkaa dha.kanas guyyyaa 1260 jedhu irraa ni hubanna. Sanaaf kaa Aabbaa Arke Sillus

“miilli kee kan ji’a kaawwate, nafti kee kan kan urjii gonfate, sun gubiinsa aduutiin godaansa  irratti yoo hoo’a ashawaatiin gubatu, nama dhiisiisitii dhakaan kan boo’u ture jedhee jira”

Kadhannaa Halkan Guutuu Waqtii Habaaboo(Mahlete-Tsigge)

Aabbaa Tsiggee Birhaan jedhamu(Tsigge Dingilis jedhu), Jaarraa 14 keessaa jaalala dubaroo Maariyaamiif qaban irraa kan ka’e hafuuraan Kitaaba Maahlete Tsige jedhamu akka faarsaa Daawiit lakkoofsaan boqonna 150 godhanii  barreessan. Innis of Keessatti iccitii firiin akka habaaboo irraa argamu, dubaroo Maariyaamii habaaboodhaan, gooftaa Iyasuus immoo firiidhaan wal fakkeessee akka ciigooti bareese. Isa qofa osoo hin taanee waa’ee ergamootaa, qulqullootaa,fi waa’ee  Sillaasee hundaa Keessatti galchee  barreesseera. Habaaboon Moggaafamuun isaas kanaaf. Waqtii kanatti egaa torban torbaniin halkan guutuu sanbata guddaatti barii kadhaa fi galanni kun ni dhihaata, hordoftoonni amantaas araarsummaa isheetti amanan ,tajaajiltoota  waliin mana kiristaanaatti argamanii ni galateeffatu, wanta garaa isaanitti yaadan hundi akka guutuufis ni kadhatu. Namootni kuun immoo suga ayyaana kana irraa argachuuf tajaajiltoota hafuura halkan guutuu dhaabachaa bulan kanaaf waan nyaatamu fi dhugan ni geessu.

“Urgooftuu Roomaan, Habaaboo qanaanimoo kan taatee yaa Maariyaam yeroo godaansa keetti rakkoo sirra geesse osoon akka oboleettii keetii akka Solomee ta’ee irratti hirmmaadhee hawwii koot ture, kanaanis gammachuu dhuma hin qabnen argadha” jedhee jira.

Akkuma kanaa olitti kaafne, bineensa jawwee kan jedhame seexanni ergan loltoota Heroodis irra bulee isin argachuu baadhee jedheet bakkuma isaan deeman hundattu laphee namoota itti jabeesse. Namoonnis akka garaa hin laafneef isaan godhe. Wantoota ta’an kana keessaa kitaaba dinqii Maariyaam irratti seenaan armaan gadii barreeffamee jira:

Beelli itti hammaanan Giiftiin keenya Dubaroo Maariyaamin mana dubartii gargaartuun ishee Kootibaa jedhamtuu dhaqxe. Yeroo sanas mee Waaqaf jedhaa waan qabdanin beel-dheebuu nu baasa jetteen. Yeoo kana kotibaan olseentee giiftii ishee Ti’imaan jedhamtuun  akkas jette

“Hardha ammo dubartiin  bareedduun dhirsa kee sirraa fudhachuu dhufte,ilaali  jetteen. Yemmu Ti’iman Dubaroo Maariyaamiin agartu immoo “Ati amala kee gaarii gootee dhirsa kee waliin taa’uu diddee bifa kana fakkaatu qabattee ol gadi deemtaa? jettee gooftaa Iyyasuus harkaa fuutee lafatti darbite.

Yemmuu kana lakki ani biyya Yihudaatiin baqadhee dhufe malee dubartii akkasii miti jetteen. Yemmus gooftaan lafatti bakkuma darbametti taa’ee boo’a ture. Yemmuu Maariyaamiin lafaa  fuudhuuf  jettu, Yooseef immoo hin  fuudhiin hardha Waaqayyo dhuguma dinqii isaa haa agarsiisu  jedheen. Yeroo kana kootiibaafi Ti’imaan jaldeessa ta’anii sarootumti isaanii jaldeessi eessaa nu marse jedhanii ari’anii mana sanii baasaniiru.Mana sana keessas Dubaroo Maariyaamii fi Yooseef Solomee faanaa  baatii jahaaf taa’an.

Ti’iman bareedina Dubaroo Maariyaamitin dinqisiifamtee turte. Dubaroo Maariyaamiin akka habaaboo qoree Keessatti guddateetti. Yihudoonni hojiin isaanii  hundi akka qoree nama waraana.  kanaaf macaafa weedduu weedduu caalu irratti Solomon akks jedhee dubbate

“Hiriyeen koo durboota giduutti akka daraaraa qoraattii keessa jiruuti” (Wedu2:2) jedhe Solomoon.

Kun jecha ciigoo Dubaroo Maariyaamiif dubbatameedha. Yeroo mana Ti’imaanii ba’anis hattoonni argatanii uffata gooftaa jalaa fudhatan.Yeroo kana Dubaroo Maariyaamiin lafa gammoojjii  kana hunda dhufee ilma koo hattuu jalaa baasuu dadhabee  jettee hammattee boossi,ture. Kanaaf  Aabbaa Hirioyaqoos kitaaba Qulqulleessa’uu(Qidaasee) irratti Baatii godaansaa sanatti ilma kee fulduratti imimmaan harcaafte beeksisi, gadadoo fi beela, rakkina fi dheebuu, hunda nuuf beeksisi, nuufi kadhadhu jedhee kan barreesse.

Hattoonni lamaan kunis waan qaban hunda irraa fudhatan,uffata isaanis ni saaman. Haa ta’u malee isaan keessaa inni tokko garaan baay’ee waan na’eef ,Isa hatticha kaaniin  “Obboleessa koo kan hanga hardhaa saamne siif haa ta’u uffta jara kana garuu haa deebisnu” jedheeniira. Yeroo Gooftaa Iyyasuus harka haadhaa  irraa fuudhee hammatee gaggeesse. Yeroo guddatus hattichi sun maqaansaa xiixos dha. Guyyaa gooftaan fannifamu kan bitaa fi mirga isaatti waliin fanniifaman isaan turan. Hattuun(Shifta?)  sunis uffata gooftaa ittiin hammate sana yoo miiccu  urgooftuun waqeetii Warqii 300 baasu  akka argate abbootni amantaa nuttti himan. Maariyaam haati urgooftuu , urgooftuu gatii guddaa  baasu kana kan bittee  gooftaa dibde tokko asii dhufe seenan jedhu jira.

Isheen illee beela’uu hin qabdu ture. Daabboo harka ergamoota harkatti tolfame nyaattee guddatte.  Kanaaf  isheen sanyii namni hundu du’a irraa baraarameeniidha.  Akka Sadoomii fi Gamoraa taanee turre osoo Waaqayyo si nuu hambisuu baatee  akkuma jedhame.

“Waaqayyo gooftan maccaa hambaa yartuu ishee osoo nuuf hambisuu dhaabate akka sodoom ni taana ,gamoraas ni fakkaanna ture”  Isa 1:9

Ammas akkas jedha kadhjaan

Makara raajii kan sirratti raawwate(dhume)  akka waqtii habaaboos beela kan balleessite, Yaa Maariyaamii raajiin Eeldaa Iyyu’el sirratti raawwate jedha.

“Guyyaa sanatti tulloonni daadhii haaraa ni cobsu, Gaaronnis aanan ni baasu, laga yihudaa hunduma keessas bishaan ni yaa’a, bishaan mana qulqullummaa keessaa burqus dacha shiixim ni obaasa” jedhee kan raaje si irratti raawate bar jedha. Macaafa Iyyu’el(Yo’el) Raajichaa 3:18

Ammas akkas jedha kitaabichi

“Yaa maariyaam jaalalli kee dinqi hojjeta, xaarsuu   du’aat irraanfachiisa, kan hadhaawus akka mi’aawu godha” Abbaa Tsigge Dingil. Deebisees ammo  akkas jedha, 

“Yeroo tokko gara kee irrattitti(fuuldurarratti), yeroo tokko dugdatti daa’ima baachudhaan baay’ee dadhabde, Solomee malee eenyutu si jabeessa,Yoosef mangudichi sinqii kessan baata ture” jedha.

Dubaroo Maariyaamiin Gara Biyya Keenyaa Dhufuu Ishee

Yeroo sanatti Gibxoonni waqayyoolii tolfaman  Waaqeffachaa  waan turaniif gadda irratti gada itti ida’an turan. Sanumaan gara Itiyophiyaa  akka dhuftee barraa’eera. Iddoowwan qubatte keessaa: Dabredaamoo, Waaldibba, Aksum, Gibxayit Mariyaam, Hara Xaanaa  Qirqos, fi kan biros dhuftee turte.Mootichi yeroo sana tures akka gaarii keessumeessee ture. Kanaaf Itioyoophiyaan biyya kennaa Maariyaam jedhamuun beekamti.

Maaliif Gara Biyya Gibxiitti Baqatan?

Egaa biyyoota jiran keessaa Misraan maaliif godaansa isaaniif filatamte deebii jedhuuf gabaabumatti sababawwan arman gadii kana kaasuun ni danda’ama.

A.   Gibxiin biyya Waaqayyoolii tolfaman  baay’inaan jiran waan ta’eef isaan balleessuuf,

B.   Gadaamota Gibxii eebbisuuf: Gibxii keessa gadaamota gurguddoon qulqullooni beekamoon keessa jiraatan waan hanga darbiinsa lafaatti itti uumamaniif sana eebbisuuf.

C.   Raajii xumuruuf,  Waaqayyo dumessa ariifataan gara Gibxii ni dhufa dubin jedhus jira  waan jiruuf:

“Kunoo Waaqayyo duumessa ariifatadhan gara biyya Gibxii ni dhufa,Waaqayyooolii tolfamoon biyya Gibxii fuula isa dura ni rom’u” Isaayyas 19: 1

“kun Waan Waaqayyo gooftaan Afaan raajichaatiin“ Ani biyya Gibxii, ilma koo waame,jedhee dubbate haa raawatamuuf ta’e Mat 2:14.

Guduunfaa

Egaa gooftaan maalif godaane yoo jenne godaansa hordoftoota isaaf fakkeenya ta’uuf akka ta’e hubanna. Nami amantaa isaatiin godaansi irra ga’uu ni danda’a, biyya itti dhalate irraa Maqaa gooftaatiif jedhee  ni godaana, kanaaf akka jabaatuuf jedhee fakkeenya ta’uuf akka ta’e ni hubanna. Akkuma arman olitti gababsinee kaasnetti godaansi Dubaroo Maariyaamii irratti rakkoowwan ga’an hunda barreessanii fixuun nama dhiba. Kanaaf kitaabota waa’ee kana ibsan ilaaluun barbaachisaadha.Hanga kana akka barreessinuuf kan nuuf eeyyame Maqaan Gooftaakeenyaa Ilma Maariyaamii Iyyasuus Kiristoos  nuuf haa ulfaatu. Dubaroo Maariyaamiin kadahannaa isheetiin nu ijoolle ishee   nu haa gargaaru. Bakka nu hirdhisne Waaqayyo itti nuuf  haa guutu. Ameen.

Kitaabota Wabii

1. Kitaaba Dinqii Maariyaam

2. Kitaaba Mahileeta Tsiggee

3. Kitaaba Saqooqawa Dingil

4. Macaafa Qulqulluu

5. Barnoota hayyuu-hayyootaaa Iziraa Haaddis yeroo gara garaa kennan irraa baldhinaan kan fudhatameedha(Gondar)

Yaada keessaniif: Waldaanahimiyaa@gmail.com